Brettano etiketine sahip kayıtlar gösteriliyor.
Brettano etiketine sahip kayıtlar gösteriliyor.

Demografi ve Nüfus

FELSEFE Ders Notları
Demografi ve Nüfus - İnsan ve Toplum

Demografi: Göç, doğum ve ölüm süreçlerini ele alarak insan nufusu çalışan bir bilim dalıdır.
Nufus yapısını oluşturan temel özellikler , cinsiyet ve yaş gibi biyolojik özelliklerle, gelir, eğitim durumu, medeni durum, ırk özellikleri gibi sosyo-ekonomik  ve kültürel özelliklerden oluşur.

Doğum, yeni doğan kişinin bakışından, dünyaya geldiği zaman ve yeri tanımlar.

Doğurganlık, ebeveynlik statüsünü açıklayan bir kavramdır.

Doğum süreçlerinde kullanılan ölçümler şunlardır:
  1. Kaba Doğum Hızı: Bir yıl içinde tüm yaş grubundan annelerin yaptıkları doğum sayısının, genel nüfusa oranlamasıdır.
  2. Genel Doğurganlık Hızı: Genel Doğurganlık Hızı, doğurganlık yaşına bağlı bîr ölçümdür. Bir yıl içinde meydana gelen doğum sayısının, yıl ortasında doğurganlık yaşında olan kadınların sayısına oranlamasıyla oluşur.
  3. Yaş Gruplarına Göre Doğurganlık Hızı (YGGDH): Yaş gruplarına göre doğurganlık hızı, bir yıl boyunca, bir yaş grubunda yer alan kadınlara düşen doğum sayısıdır. Yıl ortasındaki sayı dikkate alınır. Her 1000 kadına düşen doğum sayısı olarak hesaplanır.
  4. Toplam Doğurganlık Hızı: Toplam Doğurganlık Hızı, Yaş Gruplarına Göre Doğurganlık Hızı dikkate alınarak hesaplanır. Tüm yaş gruplarındaki doğurganlık hızının ağırlıklı toplamı alınarak, yaş grubunun sınıf aralığını oluşturan beş ile çarpılır. 
Nufus Kuramları: 
(Nufus artışını etkileyen faktörleri açıklamak için)

Malthus: Nufusun kontrol edilmediğinde  geometrik oranla artarken; yiyecek üretiminin  aritmetik oranla arttığını savunur.

Malthus'a göre insan toplumunda nufusun artışını kontrol etmek için şu mekanizmalar bulunur:
  • Ölüm hızını artıran pozitif kontrol mekanizması
  • Doğum hızını düşüren önleyici kontrol mekanizması
Brettano: Artan zenginlikle, zevke düşkün insanoğlunun daha farklı eğlencelere yönelmesinin doğurganlığı düşürdüğünü savunur.

Sadler: Doğurganlığın nufus yoğunluğuyla ters orantılı olduğunu savunur.

Sadler'in nufus kanunundaki ilkeleri şunlardır:
  • Doğurganlık, nufus yoğunluğu ile ters orantılıdır.
  • Doğurganlık ölüm hızı ile doğrudan değişir.
Doubleday: Bitkiler ve hayvanların üremesi üzerinde beslenmenin yarattığı etkileri inceleyerek, elde edilen sonuçların insan doğurganlığı için de geçerli olduğunu savunur.

Ungem-Sternberg: Kapitalist mentaliteden etkilenen kadınlara eşitlik ve bağımsızlık arayışlarında erkekleşmeye başlamalarının doğurganlıkta düşüşe yol açtığını savunur.

Nitti: Bireyselliğin güçlü bir biçimde geliştiği, toplumsallaşmanın bireysel aktiviteyi ortadan kaldırmadığı, zenginliğin bölündüğü, eşitsizliğin sosyal nedeninin işbirliğinin daha üst bir formuyla ortadan kaldırıldığı toplumlarda doğum hızı, yiyecek hızına eşitlenir.

Dumont:  Yoksulluğun ve cehaletin yüksek doğurganlık nedeni olmadığını, tam tersine yüksek doğurganlığın, yoksulluk ve cehalet nedeni olduğunu iddia eder.

Fetter: Gönüllülük Yaklaşımı - Hiç bir nufus ilkesi tek başına doğurganlık kalıplarındaki değişimi açıklamak için yeterli değildir.

Sosyal Damarlar: Bir toplum üyesinin o toplumun değerlerine göre saygınlık kazanabilmek için ortaya çıkan bireysel dürtülerinin doğurganlık üzerindeki etkisini inceleyen yaklaşımdır.

Sosyal Damarlar ilkesini Dumont önermiştir.

Sosyal Damarlar kavramı, zevk, zerafet, lüks, gerçeğe ve adalete duyulan sevgi, hatta genelin iyiliği adına kendini feda edebilmek olan ideallerdir.

Morbidite: Sonu ölümle bitecek hastalıkları ve salgınları  açıklamakta kullanılan kavramdır.

Ölüm: Demografik açıdan nufusun azalmasını anlatan süreçtir.

Ölüm İstatistikleri üç ana hesaplamaya dayanır:

Kaba Ölüm Hızı: Bir yıllık bir süre içinde bir nufusta meydana gelen ölüm sayısının, her 1000 yaşayan kişiye düşen oranıdır.

Yaşa Bağlı Ölüm Hızı: Bir yıl içinde belirli bir yaş aralığında meydana gelen ölüm sayılarının aynı yaş grubunda yer alan toplam nufusa oranıdır.

Çocuk ölümlerinin incelenmesinde, yaşa bağlı ölüm hızları hesaplanmaktadır.

Çocuk ölümleri için üç temel kategori kullanılır:
  • Yeni doğan: Yaşamın ilk gününden yirmi sekizinci gününe kadar.
  • Bebek: Yaşamın ilk yılını,
  • Çocuk: Yaşamın ilk yılından beşinci yılına kadar.
Yeni Doğan Ölüm Hızı: Bir yıl içinde yaşamının birinci ve yirmi sekizinci günleri arasında ölenlerin sayısının, o yıl içinde meydana gelen doğum sayısına oranıdır.

Nedene Bağlı Ölüm Hızı: Morbidite hızında vaka ölçümü, Nedene Bağlı Ölüm Hızı’nın hesaplanmasında kullanılır. Çünkü hangi grupların ölmekte olduğunu, hangi grupların riskinin en az olduğunu bilmek istenir.

Göç: Nüfus hareketlerini etkileyen diğer bir süreç, göçtür.

Başlıca göç sınıflandırılmaları: 
İç göç: Bir nüfus ipinde, alt grupların hareketliliğidir. 
Örneğin, Türkiye’nin daha az gelişmiş bölgelerinden İstanbul, Ankara, İzmir gibi metropollere göç edilmesine iç göç denir.  

Dış göç: Bir nüfusun, bir ülkeden başka bir ülkeye hareketini anlatır.  
Örneğin, 1960’Iı yıllardan itibaren ekonomik nedenlerden dolayı, Türkiye’den Batı Avrupa’ya doğru büyük bir hareketlilik yaşanmıştır. 

Zorunlu Göç: Savaş, doğal afet ya da baskı nedeniyle, nüfusun, kendi istekleri dışında, ülkelerinden başka bir ülkeye hareketliliğidir.

Göç Ölçümleri şu şekilde sınıflandırılır:
  • Gelen göç: Bir grup insanın, bir nüfusun ya da alt nüfusun yerleştiği bölgeye, yerleşmek amacıyla gelmesidir.
  • Giden göç: Bir grup insanın, başka bir yere yerleşmek için, belirli bir bölgeden gitmesidir.
  • Net göç: Belli bir zaman diliminde, bir coğrafi bölge için, gelen ve giden göç arasındaki farkı verir.
  • Katkılı (gross) göç: Belli bir zaman aralığında, gelen ve giden göçün toplamıdır.