Bilişsel Gelişim etiketine sahip kayıtlar gösteriliyor.
Bilişsel Gelişim etiketine sahip kayıtlar gösteriliyor.

Bilişsel Gelişim

FELSEFE Ders Notları 2
Eğitim Psikolojisi
Bilişsel Gelişim


Piaget, zihinsel etkinliklerin nasıl oluştuğu üzerinde odaklaşarak kuramını geliştirmiştir Piaget zihinsel gelişim süreçlerini, akıl yürütme (uslamlama) işlemlerini, biyolojik temelini de göz ardı etmeksizin inceleyerek bilime çok önemli katkılar getirmiştir  Piaget deneylerinde, problem çözme durumunda çocukların, aynı yaşlarda benzer, farklı yaşlarda ise birbirinden farklı zihinsel etkinlikler sergiledikleri gözleminden yola çıkmıştır. İncelemeleri sonucu çocuklar arasındaki bu farklılığın, sahip oldukları bilgi birikiminden çok, durumu, olayı, problemi daha kapsamlı olarak ele almalarından ve daha karmaşık zihinsel işlemlerde bulunmalarından kaynaklandığını saptamıştır. Piaget bilişsel gelişimin birbirleriyle ilişkili dört faktörden etkilendiğini öne sürmüştür.

Bu Faktörler; Olgunlaşma, deneyim, sosyal etkileşim ve dengelemedir. Bunlardan olgunlaşma; gelişimin fiziksel alanıyla ilgilidir. Bu faktör özellikle merkezi sinir sisteminin olgunlaşmasını içerir.  Deneyim ise; fiziksel ve zihinsel etkinlikleri içerir. Deneyimler yaşamın ilk yıllarında yakalama, emme, yürüme,koşma,tırmanma fiziksel yönü ağırlıklı iken,ilerleyen yıllarda somut objeler hakkında düşünme ve giderek objelerle ilgili süreçler hakkında düşünme gibi soyut özellikler taşır. Sosyal etkileşim ise, oynama, konuşma ve diğer insanlarla iletişimi içerir. Diğer faktör olan dengeleme; yukarıda belirtilen üç faktör olan olgunlaşma,tecrübe ve sosyalleşme süreçlerini bir araya getirerek bilişsel yapıyı inşa etmeyi ve de yeniden inşa etmeyi içeren bir kavramdır.

Biliş: Algılamayı, tanımayı,akıl yürütmeyi ve yargılamayı içeren bilginin elde edilmesi eylemi ve sürecidir. Biliş, bilgiyi nasıl organize edeceğimizi, düzenleyeceğimizi, biçimini nasıl değiştireceğimizi belirler. 

Olgunluk: Belli becerileri kazanmaya hazır olunan andır.  

Bilişsel Yapılar:Bireyin gerek dış dünyadan gelen uyarıcıları-bilgileri işlemesine ortam yaratan hazır oluşluğudur.  

Şema: Kişilere, nesnelere veya olaylara onların anlamını oluşturmak için uygulanan örgütlü düşüncedir. Örnek: Bir topu alırken, alma şemanızı kullanırsınız. Topu birisine atarken ise bakma şemanızı ve atma şemanızı kullanırsınız.  

Korunum: Bir nesnenin sayı veya miktar gibi özelliklerinin görümündeki farklılıklara veya yüzeysel değişikliklere rağmen değişmeyeceğini anlama yönündeki bilişsel beceridir.  

Dengelenim: Bir denge durumu veya yeni bir duruma uyum sağlama becerisidir. Örnek: Bebeğin eline aldığı her nesneyi ağzına götürdüğünü düşünecek olursak Piaget’e göre bebeğin objeleri ağzına götürerek özümlediğini söyleyebiliriz. Her bir nesneyi ağzına götürdüğünde bebek "bu nesne ağza götürülebilir" ya da "bu nesne ağza götürülemez" diye şemalar oluşturmaktadır. Böylelikle de bir süre sonra gerçek dünyaya daha uyumlu hale gelir. )   

Özümleme: Yeni bilgiyi ve fikirleri almaya ve bunları varolan bilgilere veya şemalara uygun hale getirme işlemidir.(ilk kez görülen bir kaplana kedi demek..)  

Uyma: Var olan bilgiyi ayarlamayı veya şemaları yeni bilgilere ve fikirlere uydurmayı içeren işlemlerdir. Örnek: Kaplan vahşi bir hayvan onunla kedi gibi oynanmaz...Örnek:Çocuk oyuncağını eline alırken yakalama şemasını kullanması durumu özümlediğini göstermektedir.

Örgütleme: Elde edilen bilgilerin, daha sonra kullanılmak üzere, benzerlik ve farklılıklara göre sınıflanarak, gruplandırılması gerekir. Örnek:  Amcasının babasının kardeşi olduğunu öğrenen çocuk ikinci bir bilgiye  ihtiyaç duymadan dedesinin amcasının babası olduğunu bilir. Bu durum örgütlemenin ürünüdür.

Piaget'in Bilişsel Gelişim Dönemleri
  • Duyusal - Motor Dönemi (Bebeklik - İki Yaş)
  • İşlem Öncesi Dönem (İki Yaş - Yedi Yaş)
  • Somut İşlemler Dönemi (Yedi - Oniki Yaş)
  • Soyut İşlemler Dönemi (Oniki Yaş - Yetişkinlik)
Duyusal - Motor Dönemi (Bebeklik - İki Yaş) : Piaget'e göre bebekliile iki yaş arası dönemdir. Doğuştan getirilen duyusal özelliklerin ağırlıklı olarak kullanıldığı ilk dönemdir. Dönemin temel zihinsel etkinliği çevreyle duyular arasındaki etkileşimdir. Bebekler bu dönemde deneyimlerine isim verecek dile ve sembollere sahip olmadan ve olayları fikirleri anımsamadan o anki deneyime bağlanırlar. Bebekler neler olduğunu görür ve bunu hissederler.

Örnek :Eğer çocuk yaptığı davranışın sonucundan haz alıyorsa parmaklarını açma ya da kapama gibi bazı refleks hareketlerini düzenli olarak yapmaya başlar. Çocuk başlangıçta rastlantısal olarak yaptığı bir eylemin sonucundan zevk alırsa bu davranışını tekrarlamaya başlar. Yatağının üzerinde asılı duran oyuncağa değdiğinde ses çıkardığını fark etmesi gibi. 

İşlem Öncesi Dönem (İki Yaş - Yedi Yaş) : İşlem öncesi dönemde, düşünmenin niteliği değişir. Artık çocuklar bir önceki gelişim dönemindeki gibi yakın duyusal çevreye bağımlı değildir  İşlem öncesi dönemde, dikkati çeken bir özellik de benmerkezliliktir.  Benmerkezlilik, çocuğun veya ergenin kendi bakış acısı ile baska bir bireyinki arasında ayrım yapamamasıdır.

Piagete göre  iki yaş-yedi yaş arasındaki yıllarda sezgilerin klavuzlugunda işlem yapılan dönemdir.  

İşlem öncesi döneme Örnekler: Noel Baba'nın gerçek olduğuna inanma, annesi hastanede doğum yapan bir çocuk annesi eve bebekle geldiği için annesinin hastaneye her gidişinde eve bir bebekle döneceğini bekleyebilir. Bu dönemdeki cocuklar şu konularda zayıftırlar. Olayların sırasını açıklamak, sebep sonuç ilişkilerini açıklayamazlar, sayıları ve ilişkileri anlayamazlar. Kuralları hatırlayamazlar, 

Tersine Çevrilemezlik: İşlem öncesi dönemdeki bir çocuğun bir işlemi zihninde tersine çevirmedeki bilişsel sınırlılığıdır. Örnek: 3+4'ün 4+3 ten farklı olduğunu düşünecektir. 

Animizm: Çocuk cansız nesnelere de canlılara özgü nitelikler yükler. Örnekler: Deniz kıyısından çakıltaşı toplayan bir çocuk sadece bir taş almak yerine birden fazla taş toplayabilir. Bunun nedeni sorulduğunda çocuk "canları sıkılmasın" diye cevap verebilir.

Somut İşlemler Dönemi (Yedi - Oniki Yaş) :  Somut işlemler dönemi, ilköğretimin ilk kısmına karşılık gelen yılları kapsamaktadır.  Çocuk bu dönemde bir önceki dönemde kazandığı kavramlar üzerinde daha karmaşık zihinsel işlemler yapabilir hale gelmiştir. Nesnenin korunumunu kazanırlar. Çocuklar işlem öncesi dönemde bu beceriye sahip değilken somut işlemler döneminde sayı, madde, uzunluk, alan, ağırlık ve hacim korunumunu kazanırlar. Örnek: Bu dönemdeki  bir çocuğa, bir grup çocuğun fotoğrafı gösterilip, ne gördüğünü anlatması istendiğinde Somut İşlemler Dönemi çocuğu, "Elbiseli ve pantolonlu kızlar, gözlüklü ve gözlüksüz oğlanlar var. Buradaki çocukların bir kısmı kısa saçlı, bir kısmı da uzun saçlı." gibi açıklamalarla, birden çok özelliği aynı anda dikkate alabilir.

Soyut İşlemler Dönemi (Oniki Yaş - Yetişkinlik): Piaget'in kuramına göre en üst düzey soyut işlemler dönemidir. Hipotezler kurabilir. Düşüncelerini organize edebilir. Bu yıllarda düşünceler hakkında düşünebilme yetisinin yer aldıgı dönemdir. Bu dönemde en üst düzeyde zihinsel işlemler yapılır.

Ergen Benmerkezciliği: ELKIND tarafından ortaya konulan bu kavramdır. Ergenlik döneminde gözlenir. Ergenin hem bedeninde hem kişiliğinde  yogun değişiklikler oluşur.

Çifte Mesaj: Ergenlere ebeveynlerinin kimi zaman çocuk, kimi zaman da yetişkin  gibi davranırken ilettikleri mesajlardır.

Hayali Seyirci: Kendisiyle aşırı ilgili olan ergen, sanki çevresindeki bütün insanların da, kendisiyle aynı derecede ilgili olduğuna inanmaya başlar. Adeta sahnede oynayan bir aktris ya da aktördür. Bütün spotlar onun üzerine çevrilmiştir.

Ergen kendine öylesine bir dünya kurar ki oun yaşadıklarını, değil bu dünyada, bu evren kimse yaşamamıştır. Yaşadığı duygular, düşünceler açısından evrende biricik olduğuna inanır. ELKIND tarafından KİŞİSEL EFSANE olarak adlandırılan böylesi bir düşünceyi, her ergen geliştirmeyebilir.

Gelişimin Temelleri

FELSEFE Ders Notları 2   
Eğitim Psikolojisi 
Gelişimin Temelleri

Gelişim: Organizmanın döllenmeden başlayarak bedensel, zihinsel, dil, duygusal, sosyal yönden belli koşulları olan en son aşamaya ulaşıncaya kadar sürekli ilerleme kaydeden değişimdir. Organizmanın büyüme, olgunlaşma, öğrenme etkileşimleri ile sürekli olarak ilerleme kaydetmesidir. Gelişme bir "üründür"’ve buna bağlı olarak "olgunlaşma bir "süreç"’ olmaktadır. Olgunlaşma ve öğrenme olmadan da "gelişim" olmaz. 

İnsanlardaki gelişimsel değişmeler niceliksel ve niteliksel olarak iki türlü gerçekleşmektedir.   
  • Niceliksel Değişme: İnsan gelişiminde miktardaki, sıklıktaki, büyüklükteki ve süredeki kolaylıkla ölçülebilen ve gözlemlenebilen değişmelerdir. 
  • Niteliksel Değişme:  Yaşam boyunca insanların fonksiyonlarındaki değişmelerdir.
Gelişim fiziksel, bilişsel ve psikososyal gelişim alanlarında gerçekleşmektedir.

Fiziksel Gelişim: Kişinin bedeninde ve anatomik özelliklerinde meydana gelen değişmeler.
Bilişsel Gelişim: Zihinsel aktivitelerde ortaya çıkan değişmelerdir. Algı, bellek, düşünme, problem çözme, akıl yürütme, dil gibi zihinsel aktivitelerdeki değişmelerdir.
Psikososyal Gelişim: Kişinin duygu, motivasyon, değer yargılar, kişilik ve diğer insanlarla ilişkileri ile ilgili olan değişmeleri kapsamaktadır.

Günümüzde kalıtım ve çevrenin insan gelişimini etkilemesi hakkında "hangisi" ve "ne kdar" soruları yerine, her ikisinin "nasıl" etkileştikleri sorusuna cevap aranmaktadır.

Türe ve bireye özgü kalıtımsal özellikler, döllenmeden ölüme kadar gelişimin bazı alanlarında güçlü etkilere sahiptir. Tüm insan hücrelerinde 23 çift kromozom bulunmaktadır. Bunlardan 22 çifti "otozom kromozomları" 23.çifti ise "cinsiyet kromozomudur". Bu çiftler kadın ve erkek olmayı belirlemektedir.  Bebeğin cinsiyeti, erkek sperm hücresinden hangi kromozomun döllenmiş yumurtaya geçtiği ile belirlenmektedir. 

Genotip: Bireyin sahip olduğu genetik özelliklerdir.
Fenotip: Bireyin sahip olduğu gözlenebilen özeliklerdir.
Androjen Kimlik: Bireyin hem kadın hemde erkeklere özgü olan cinsiyet rollerini kendi cinsiyeti içerisinde barındırmasıdır.

Doğum öncesi gelişimde çevresel faktörler, bebeğin doğum öncesinde ve sonraki gelişiminde önemli etkilere sahiptir. Bu çevresel faktörler annenin beslenmesi, annenin geçirdiği hastalıkları, ilaçlar ve kimyasal maddeler, annenin sigara içmesi ve alkol kullanması ve radyasyona maruz kalmasının yanı sıra annenin durum şeklinde ifade edilebilir.
Doğum öncesi, doğum sırası ve doğum sonrasında ortaya çıkan çevresel faktörler, gelişimin bir çok alanında etkili olmaktadır. Örneğin cinsiyet, kuvvetli ve kalıtımsal temele sahip olmakla birlikte cinsel kimlik, çevresel faktörler tarafından etkilenebilmektedir.

Bebeklerde fiziksel ve sosyal faktörler bir arada zihinsel gelişimi etkilemektedirler.

Gelişim Süreci: 
  • Büyüme : Organizmada meydana gelen fiziksel ve fizyolojik değişikliklerdir.
  • Olgunlaşma : Genetik olarak programlanmış olan ve zamanla kendiliğinden düzenli bir sıra içerisinde ortaya çıkan biyolojik temelli değişikliklerdir.
  • Öürenme : Bireyin çevresi içerisindeki yaşantıları yoluyla meydana gelen, oldukça kalıcı olan davranış değişiklikleridir.
Büyüme, olgunlaşma ve öğrenme; yaşantı sonucu kişide gözlenebilir nitelik ve nicelik boyutundaki değişiklikleri içerir. Gelişimde bedensel özellikler birbirleriyle ilişkili olarak bir bütünlük içinde değişir. Örneğin bir çocuğun ıslık çalabilmesi parmaklarındaki kasların olgunlaşmasıyla ilgilidir. Çocuk, parmakla dudak arasındaki iş birliği sonucu ıslık çalma eylemini gerçekleştirir. Islık çalma eyleminde bireyden beklenen çaba, bireyin gelişiminde kendisinden beklenen görevleri yapabilecek davranış değişikliğini gösterme çabasıdır.

Büyüme ile gelişim birbirine karıştırılmamalıdır. Büyüme daha çok fiziksel özellikler için, gelişme ise fiziksel özelliklerin yanı sıra sosyal, duygusal ve zihinsel özellikleri de kapsayacak şekilde kullanılır.

Kritik Dönem Görüşü : Embriyolojik gelişimden hareketleortaya konulmuştur. Embriyonun geliştiği ilk 12 hafta içerisinde organ dokuları farklılaşmaktadır ve birçok organın temel yapıları ortaya çıkmaktadır.

Duyarlı Zaman Aralıkları : Gelişimsel kazanımlar da, belirli bir yaşantının, en çok etkileme potansiyeline sahip olduğu belirli zaman dilimleridir.

Gelişimin Temel İlkeleri
  • Gelişim birikimlidir.
  • Gelişim kalıtım ve çevrenin etkileşimi sonucunda gerçekleşir. 
  • Gelişim süreklidir ve belli aşamalar halinde gerçekleşir. 
  • Gelişim nöbetleşe gerçekleşir.
  • Gelişim baştan ayağa içten dışa doğru gelişir.
  • Gelişim genelden özele doğru gelişir. 
  • Gelişim bir bütün içerisinde gelişir.
  • Gelişimde kişiler arası farklılıklar vardır.
  • Gelişim bir bütündür.
  • Gelişimde kritik dönemler vardır. 
Gelişim Dönemleri
  • Doğum Öncesi Dönem: Döllenmeden doğuma kadar olan dönem.
  • Bebeklik Dönemi: Doğumla başlar ve yaklaşık 2 yaşına kadar sürer.
  • İlk Çocukluk Dönemi: 2 yaşından 5-6 yaşına kadar süren bu dönem "okul öncesi" olarak adlandırılmaktadır.
  • İkinci Çocukluk Dönemi: 6 yaş civarında başlar ve yaklaşık 11 yaşına kadar devam eder.
  • Ergenlik Dönemi: 11-13 yaşlarında başlayıp 18-20 yaşlarında son bulan bu dönemde, gelişimin bşr çok alanında hızlı değişimler yaşanmaktadır.
  • Genç Yetişkinlik Dönemi: 20'li yaşların başlarından 30'lu yılların ortalarına kadar sürer. Bu dönem ekonomik ve kişisel özgürlüğün kazanıldığı, mesleki gelişimin sözkonusu olduğu, bir başkasıyla yakın ilişkiler içerisinde yaşamanın öğrenildiği, bir eşin seçildiği, bir ailenin kurulduğu ve çocuk yetiştirilmeye başlandığı zamandır.
  • Orta Yetişkinlik Dönemi: Bu dönem yaklaşık 30'lu yılların ortalarından 60'lı yılların ortalarına kadar sürmektedir.
  • İleri Yetişkinlik Dönemi: 60'lı veya 70'li yıllarda başlar ve ölümle son bulur. Bu dönem azalan güce, bozulan sağlığa, emekliliğe ve azalan gelire uyum sağlama zamanıdır.
Gelişim Ödevleri
 
Bebeklik Dönemi Gelişim Ödevleri
  • Doğumdan sonraki çevresel değişikliklere uyum sağlama
  • Nefes almayı öğrenme
  • Emmeyi gerçekleştirebilme
  • Günün belli saatlerinde uyumayı ve uyanık kalmayı öğrenme
  • Katı yiyecekleri yemeyi öğrenme
  • Tuvalet alışkanlığını kazanma
İlk Çocukluk Dönemi Gelişim Ödevleri
  • Yürümeyi ve konuşmayı öğrenme
  • El göz koordinasyonunu gerçekleştirme
  • Öz bakım becerilerini (yemek yeme, giyinme gibi) kazanma
  • Cinsiyet farklılıklarını öğrenme
  • Anne, baba, kardeş ve yaşıtlarla yakın ilişki kurmayı öğrenme
  • Toplumun doğru ve yanlış olarak kabul ettiği kuralları öğrenmeye başlama
İkinci Çocukluk Dönemi Gelişim Ödevleri
  • Bedenini tanıma, kabullenme ve olumlu tutumlar geliştirme
  • Yaşıtlarıyla iyi ilişkiler kurmayı öğrenme
  • Cinsiyet rollerini kazanma
  • Okuma, yazma, matematik gibi temel okul becerilerini kazanma
  • Vicdan ve değerler sistemi oluşturma
  • Kişisel bağımsızlığını kazanma
Ergenlik Dönemi Gelişim Ödevleri
  • Her iki cinsiyetteki yaşıtları ile yeni ve daha olgun ilişkiler kurma
  • Cinsiyetlerine uygun sosyal rolleri kazanma
  • Aileden duygusal bağımsızlığını kazanma
  • Bir meslek seçme ve buna hazırlanma
  • Evliliğe ve aile kurmaya hazırlanma
  • Toplumsal sorumlulukları isteme ve gerçekleştirme
  • Kendine özgü bir değerler sistemi geliştirme
Genç Yetişkinlik Dönemi Gelişim Ödevleri
  • Bir mesleğe hazırlanma
  • Bir işe girme ve bir meslekte ilerleme
  • Toplum tarafından onaylanan bir sosyal gruba girme
  • Bir eş seçme ve eşiyle hayatını sürdürebilme
  • Çocuk yetiştirme
  • Evin yönetimine katılabilme
  • Toplumsal sorumlulukları alma
Orta Yetişkinlik Dönemi Gelişim Ödevleri
  • Yetişkinlere özgü toplumsal sorumlulukları alabilme
  • Ekonomik yaşam koşullarını oluşturma ve devam ettirme
  • Sorumluluk sahibi yetişkinler olmalarında ergenlik çağındaki gençlere rehberlik etme
  • Boş zamanlarını değerlendirecek etkinlikler geliştirme
  • Bedeninde oluşmaya başlayan fizyolojik değişikliklere uyum gösterme
İleri Yetişkinlik Dönemi Gelişim Ödevleri
  • Azalan fiziksel güç ve bozulan sağlığa uyum sağlama
  • Emeklilik ve azalan gelire uyum sağlama
  • Eşin ölmesi sonucunda ortaya çıkan yeni koşullara uyum gösterme
  • Yaşıtları ile yakın ilişkiler kurma
  • Kendi durumuna uygun fiziksel yaşam koşullarını düzenleme
  • Toplumsal sorumluluklarını yerine getirme