Yaşam Boyu Gelişim

FELSEFE Ders Notları
Yaşam Boyu Gelişim - Birey ve Davranış

Gelişim Kavramı : Yaşam boyu gelişim insan ömrü sürecinde doğum öncesinden başlayarak ölüme kadar olan süreç içinde gerçekleşen değişimi ele alır. Geçmişten bu yana yaşam boyu gelişimi inceleyen alan gelişim psikolojisidir. İnsan ömrünün sağlıktaki gelişmeler ve teknolojik ilerlemelerle uzaması, gelişme psikolojisinin alanını genişletir. Yaşam boyu gelişimle ilgili olarak psikolojinin temel olarak tartıştığı konulardan biri, yaşam boyu gelişimi yönlendiren katılım mı, yoksa çevre midir?

Yaşam Boyu Gelişimde Araştırma Yöntemleri
  1. Doğal Gözlem: Gelişim sürecini kendi ortamında izlemeye dayanır. 
  2. Örnek Olay Yöntemi: Tek bir deneğin ayrıntılı olarak incelenmesi. 
  3. Deneysel Yöntem: Gelişim sürecindeki değişim ve süreçleri neden-sonuç ilişkisi içinde açıklamaya çalışır. 
  4. İlişkisel Yöntem: İki farklı değişkenin arasındaki ilişkiyi gösterir.
Gelişim sürecine ilişkin bilgileri elde etmek için 3 farklı araştırma deseni kullanılır: 
  • Enlemsel Desen: Aynı zaman döneminde farklı yaşlarda bireylerden veri toplanır. Araştırmacı veriler arasında kıyaslama yaparak gelişim süreci hakkında çıkarımlar yapar.
  • Boylamsal Desen: Aynı insanlardan farklı zaman dönemlerinde veriler alınarak gelişimin saptanmaya çalışılmasına dayalı desendir. Araştırmacı, aynı bireyden ya da bireylerden 2 yaşında aldığı veriyi saklı tutar. 4-6 yaşına geldiklerinde tekrar veri toplanır. Sonuçta araştırmacı aynı kişilerden elde ettiği verileri analiz ederek süreç hakkındaki görüşlerini ortaya koyar. 
  • Sırasal Desen: Enlemsel ve boylamsal desenin birlikte kullanıldığı desendir. Enlemsel desen aynı zaman dilimi içinde gerçekleştiğinden para ve zaman açısından ekonomiktir. Boylamsal desende zamanla deneklerin araştırmadan ayrılmaları gibi sebeplerle denek kaybı fazladır.
Evre : Birbirini takip eden, bir aşamada gerekli yeterlilikleri kazanmadan bir diğerinin başlamadığı durumlardır. Her evrede olması gerekenler ;
  • Yetenek ya da güdülerin bir araya gelerek oluşturduğu tutarlı bir örüntüyü oluşturan yapılar olmaları.
  • Bir önceki evreye göre kazanılan nitelikler arasındaki farkı ortaya koyan niteliksel değişimler.
  • Evredeki belli başlı değişikliklerde ortaya çıkan eşzamanlı değişimi işaret eden ani oluş.
  • Bütün değişimlerde aynı hızda gelişmeyi sağlayan birliktelik kavramı. 
  • Gelişim dönemleri oluşturulup, gelişim dönemlerine ilişkin saptamalar ortaya konurken en önemli ölçütlerden biri yaştır. Yaşın yanında bir diğer önemli unsur doğum yılıdır.
Kuşak : Tarihsel açıdan doğum yılları aynı döneme denk gelen insanlar grubuna denir.
Büyüme : Fiziksel artış.
Gelişim :  Fiziksel artışın yanında çevresel etkilerin sonucunda oluşan gelişim.
Olgunlaşma : Doğuştan gelen ve genetik etkilere bağlı olarak ortaya çıkan temel unsurlardır.

Doğum Öncesi Gelişim

Döllenmeyi takip eden 2 haftalık süreçte döllenmeden itibaren bölünerek çoğalan hücrelerin kimisi kemik dokusunu, kasları ve organları kimi ise sinir sistemini oluşturacak şekilde farklılaşır. İnce uzun yapıdaki farklılaşmış hücre yapısı embriyodur.

Embriyo gelişerek 3. ayda fetüs halini alır. Anne karnında plasenta adı verilen bir organ tarafından beslenen fetüse gelen besinler ve atıklar kan damarları yoluyla çıkarılmaktadır.

Anneyle bebeğin kanı karışmaz. Annenin yedikleri, içtikleri ve soluduğu hava bebeğe aktarılır. Alkol ve kafeinde bu duvarı aşar. Bebekler doğuştan gelen reflekslere sahiptir.

Yeni Doğan Bebek Refleksleri ;
  • Arama refleksi: Yanağına dokunulduğunda başını o tarafa çevirmesidir. Memeyi bulmak içindir. 
  • Emme refleksi: Ağzına aldığı her şeyi emme refleksidir. 
  • Yutma refleksi: Ağzındakileri boğulmadan yutmasını sağlar. 
  • Yakalama refleksi: Avucunun içine yerleştirilen bir nesneye ya da parmağa sarılması. 
  • Adım atma refleksi: Bebek koltuk altlarından tutulup ayakları yere konulduğunda yürüyecek şekilde adımları sıralaması.  
Beden ve Hareket Gelişimi :
  • Yeni doğanlar ilk 4 ayda büyük gelişme gösterir. 
  • Başları vücutlarına oranla oldukça büyüktür. Beyin hızlı gelişir. 
  • 4 aylıklar elleri ve ayakları ile çevreyi keşfederler. 
  • 2 aylık süreçte yavaş yavaş başlarını kaldırırlar. 
  • 5 ay sonunda destek olmadan otururlar. 
  • 6 aylık tutunarak kalkar. 9 aylık mobilya kenarına tutunur. 12 aydan sonra yürürler. 
  • 2 yaşından itibaren beyni yetişkin beyninin %75’i kadardır. 5 yaşından sonra karmaşık işler yapabilir.
Bilişsel Gelişim 

Doğumdan başlayarak çocuk çevresini keşfetmek için nesneleri keşfetmek için nesneleri ağzına götürerek, ellerinin avuç kısımlarıyla kavrayarak tanımaya çalışır. Daha sonraki yıllarda çocuk çevresini yavaş yavaş algılamaya başlar.Piaget’nin bilişsel gelişim kuramının evreleri 4’e ayrılır;


Duyusal Motor Dönem (0-2 yaş):  Bebeğin kendini diğer nesnelerden ayırt edemediği dönemdir. Sorun çözme yada soyut simgeleri kullanma ile ilgili becerileri gelişmemiştir. 

3-4 aylık dönemde işitmenin gelişmesiyle beraber bebek farklı sesleri üretmeye başlar. Görüş alanındaki nesneleri yakalamaya başlar. 

4-8 aylıkken hoşuna giden aktiviteleri sürdürmeye çalışır. 

8-12 aylıkken çevreyi değiştirmeye daha isteklidirler. Genelleme yaparak daha önce sıkarak ses çıkardığı oyuncağa benzer bir oyuncağı sıkmaya çalışır. 

12-18 aylıkken aktif bir şekilde deneyerek öğrenme yolunda adım atarlar. 

18-24 aylıkken soyut düşünmeye başlarlar. Dönemin sonlarında, çocuğun nesneleri ve yaşadıklarını anlatmada simgeleri, kelimeleri veya jestleri kullanma becerisi artar. Bu durum sembolik kapasite adı alır. Dönemin en önemli özelliği nesne devamlılığı özelliğidir. Nesnenin görüş alanından ya da diğer duyuların kapsama alanından çıksa dahi var olmaya devam ettiğine, sürekli olduğuna ilişkin inanış.
  
İşlem Öncesi Dönem (2-7 Yaş) : Duyusal motor dönemin sonunda ortaya çıkan sembolik faaliyetlerle birlikte çocukta dilin geliştiği görülmektedir.
  1. Kavram Öncesi Dönem (2-4 Yaş): Taklide dayalı, hayali oyunlar, çocuğun ilerde karşılaşabileceği gerçek sorunlara ilişkin sorun çözme becerilerini geliştirmesinde faydalıdır. Dönemin en önemli özelliği “benmerkezci düşünceldir. Kendi görüşlerinin ve bakış açısının tek bakış açısı olduğunu düşünerek diğerlerinin bakış açılarını fark etme konusunda yetersiz olma durumudur.
  2. Sezgisel dönem (4-7 Yaş): Mantıksal düşünme gelişmemiştir. Nesne-sembol ilişkisi kurulmaya çalışılır. 
Korunum İlkesi : Nesnenin farklı bir şekle sokulmasının hacminde, miktarında, ağırlığında, değişiklik yaratmayacağını kavramaya ilişkin durum “korunum ilkesidir.” Dönemin en önemli özelliğidir.

Somut İşlemler Dönemi (7-11 Yaş) : Geriye dönüşebilirlik ve nesnelerin değişmezliğine ilişkin korunumla ilgili kazanımlar ortaya çıkmaya başlar. Toplama, çıkarma yapar. Nesneleri sınıflandırabilir. Masalların gerçek olmadığına ilişkin bilişsel yapıyı güçlendirmeye başlar.

Formel İşlemler Dönemi (11-15 Yaş) : Semboller aşamasını geçip düşünce düzeyine gelmiştir. Yetişkin düzeyine yakın akıl ve mantık yürütme soyut kavramları kullanma becerilerinin gelişmesi.

Mizaç : Bebekleri birbirlerinden farklı kılan davranış özellikleridir.

Bebeklerde Algısal Gelişim 

Derinlik Algısı : Bebeklerin dünyayı üç boyutlu ve nesneleri uzaklık yakınlık olarak algılamalarıdır. 6-12 aydan itibaren oluşmaya başlar.

Ahlak Gelişimi :Kohlberg ahlak gelişimini 3 aşamada inceler ;
  1. Geleneköncesi Ahlak Düzeyi: Cezadan kaçar, ödüle yaklaşırlar. 
  2. Geleneksel Ahlak Düzeyi: Toplum tarafından konulan kurallara, kabul edilebilmek için uyarlar. 
  3. Gelenekötesi Ahlak Düzeyi: İnsan hakları, özgürlük, eşitlik kavramlarını ve dayandığı sebepleri bilirler. 
Dil Gelişimi :
  • 2. ayda agulama sesleri,
  • 4-6 aylıkken sesin yüksekliğinden vurguları,
  • 6. aydan sonra sesleri tekrar etmeyi,
  • 12. ayda ilk kelimesini söyler.
  • 12-18 ayda iki kelime ifadeleri, 
  • 12-24 ayda kelime dağarcığı gelişir.
Duygusal-Sosyal Gelişim : Doğada birçok yenidoğan hayvan annesini izler.


Basımlama : Kaz, ördek gibi hayvanların yumurtadan çıkar çıkmaz gördükleri ilk hareketli nesneye karşı bağ oluşturup onu takip etmeleri. İnsanlarda basımlamaya benzer davranış görülmez.İnsan hayvan gibi birden bire bağlanma davranışı göstermez. 7. aydan itibaren kucağa alınmak ister. Korktuğunda bakıcısına sarılır.

Anne - Baba - Çocuk İlişkisi : Sosyalleşme sürecinde anne baba ile çocuk ilişkileri önem taşımaktadır. Gerek model olarak gerekse aldıkları pekiştirmelerle çocuklar sosyal gelişimlerini sürdürürler. Anne-babanın ödül-ceza yöntemi çocuğun sosyalleşmesinde etkilidir.

3 Tarz Otorite Biçimi vardır:
  1. Bilinçli Otoriteye Dayalı Yetiştirme: Çocuğa önem verilir, ihtiyaçları karşılanır, neleri yapıp yapmayacağı belirlenir, fikrini belirtebilir. 
  2. Baskıcı Otoriteye Dayalı Yetiştirme: Görüş belirtemez, kurallara uyar. 
  3. Sınırsız Hoşgörüye Dayalı Yetiştirme: Sınır yok, çocuk serbest, ceza yok. 
Çocuk yetiştirmede en uygun tarz bilinçli otorite yaklaşımıdır.

Çocuklarda Oyun 

Paralel Oyun : Birbirlerinin oyunlarına karışmadan çocukların aynı ortamda oynadıkları oyundur. Daha sonra ise İşbirliğine  Dayalı Oyun biçimini geliştirirler. Bu tarz oyunlarda herkesin bir rolü vardır.

Arkadaş grubuna alınmayan, akranları tarafından sevilmeyen çocukların ileriki yıllarda suça daha eğilimli olduğuna dair araştırma sonuçları vardır.

Cinsiyet ve Rol Gelişimi

3 yaş civarındaki çocuklar kız ya da erkek olduğunun farkındadır. Toplumsal cinsiyet kimlikleri konusunda bilgi sahibidirler. 4-5 yaşında toplumsal cinsiyet değişmezliği kazanılmıştır.

Çocuk toplum için kendi cinsiyetine uygun görülen davranışları ortaya koymaya başlar. Cinsiyet rolü farkındalığı olarak adlandırılan bu durum çerçevesinde çocuk kendisinden cinsiyeti gereği hangi davranışın beklenildiğini bilir.

Ergenlik : Fiziksel gelişmelere bağlı olarak hızlı değişimlerin yaşandığı bu dönemde geri dönüşü olmayan bazı kararlar alınır. Kızlarda 10-11, erkeklerde 12-13 yaş aralığında başlayan bu süreçte boy ve ağırlık artar. Sakarlık görülür, sivilceler çıkar, kemik, kas gelişir, ses kalınlaşır.

Soyut düşünce kavramı gelişmiştir. Dünya sorunlarına ilişkin birçok konuda tartışabilir. Benmerkerkezcil görebilirler. Diğer insanların sürekli kendilerini izlediğini zannederler. Kendilerine bir şey olmayacağını düşünerek, risk alırlar. Ergenlik başında aynı cinsiyetten olan arkadaşlıkları, yerini zamanla kız erkek arkadaş gruplarına bırakır.

Yetişkinlik : Sık iş değişimi, evlenme, çocuk sahibi olma dönemi. Orta yaş grubu insanlarda yaptıkları işten yaşamlarından eskisi kadar zevk alamama ile beraber orta yaş krizi gelişebilir. Vücutta fiziksel değişim başlar. Kadınlar 40-50 yaşlarda adet kesilmesiyle menopoza girer. Enerji azdır, çevre ile etkileşim azalır. Çevredekilerin kendine ihtiyacı olmadığını düşünür.