Sosyal Etki ve Sosyal Güç

FELSEFE Ders Notları 4
Sosyal Psikoloji 1
Sosyal Etki ve Sosyal Güç

Kültür: Doğanın ve tanrının yarattıklarına karşılık, insanoğlunun yaşayarak yarattığı, öğrendiği, öğrettiği, aktardığı, geliştirdiği maddi manevi anlamda her şeydir. 

Kültürleme: Bir toplumdaki kültürü, o toplumun bireylerine kazandırma sürecidir. Kültürleme süreci sayesinde Arap-Araba, Türk Türke benzer. Yemekte bizim çatal-kaşık, Japonun çubuk kullanması ya da Arabın elle yemesi de kültürlenmenin ürünüdür. Yada bizim göbeğimizi çatlatarak güldüğümüz bir fıkraya diyelimki Amerikalı'nın kös-kös bakması da kültürlerimiz arasındaki fark nedeniyledir.

Kültürlemeye toplumbilimciler sosyalizasyon (toplumsallaştırma), eğitimciler ise "eğitim süreci" diyorlar. Kültürleme sonucunda toplumda geçerli olan bilgi, tutum ve davranışları kazanırız.

Uyum: Bir kişinin inanç ve davranışlarını, grup standartlarına göre değiştirme eğilimidir. Grup normlarına uyma, bazen toplumsal uyumu gerçekleştirmek ve toplum içinde kabul görmek için ödenen bir bedeldir. 

İlk en iyi bilinen uyum araştırmaları, Türkiye doğumlu Muzaffer Şerif tarafından 1935'de yapılan toplumsal normların gelişimiyle ilgili çalışmalarıdır.

Akran Baskısına Uyma: İnsanlar kendilerince şüpheli olmayan bir durumla karşılaştıklarında, kendi algılamalarına güvenirler ve kendi bağımsız kararlarını verebilirler. Ancak herhangi bir grupta ve belli bir konuda, azınlıkta kaldığımız da sıkça karşılaşılan bir durumdur.

Uyum Davranışının Nedenleri

Bilgisel Etki: Doğru Davranma Arzusu, insanların davranışlarının yararlı bilgiler içermesidir. Bu bilgisel etki olarak bilinir. Bilgisel etkiye dayanan uyum eğilimi iki temel sürece dayanır; birincisi grubun bilgisine ne kadar güvendiğimiz, ikincisi de kendi kararımıza ne kadar güvendiğimizdir.

Normatif Etki: Beğenilme Arzusu insanların uyum göstermelerinin bir başka nedeni de takdir toplamak ya da ayıplanmaktan çekinmeleridir. Biz genelde kabullenilmek, beğenilmek ve iyi muamele görmek isteriz. Normatif etki, biz toplum içinde kabul görmek için davranışlarımızı değiştirdiğimiz zaman oluşur. Örneğin; bilinçli beslenen arkadaşlarımızla birlikteyken, pek beğenmesek de salata ve balığı tercih edebiliriz. Fakat yalnız olduğumuzda kendi özel tercihlerimize yöneliriz.

İnsanlar Ne Zaman Uyum Gösterir

Grubun Büyüklüğü: Uyum gösterme genellikle grubun büyüklüğü ile artar. Bir odanın içinde olduğunuzu ve odanın rahatsız edici derecede soğuk olduğunu hayal edin. Odada bir başka kişi olduğunda ve bu kişi de sıcaktan şikâyet ediyorsa, bu durumda onun hata yaptığını ya da ateşi olabileceğini düşünürsünüz. Ama odada 4 kişi varsa ve hepsi de sıcaktan şikâyet ediyorsa hatanın sizde olduğunu düşünürsünüz. 

Grup Bütünlüğü: Birey, ittifak halindeki bir grupla karşılaştığında, grubun uyum baskısı çok büyük olabilir. Buna karşılık grupta görüş birliği yoksa uyum seviyesinde büyük bir düşüş olabilir. Grup kararlarını reddeden bir kişi bile olsa, uyum seviyesi düşer. Arada bir aykırı seslerin çıkması, bazı üyelerin birbirini sevmemesi, grubun büyük olması, üslenilen görevlerin zor olması durumunda grubun bütünlüğü tehlike oluşturabilir.

Grubun Vaadi: Grup ve üyeleri arasındaki bağın gücü de uyumu etkiler. "Vaat", bireyi grup ya da ilişkilerin içinde tutmaya yarayan olumlu ya da olumsuz tüm güçleri kapsar. 

Bireycilik Arzusu: İnsanlar bazen, farklı görünmek için kendi düşüncelerinde değişiklik yaparlar. Bazıları grupla birlikte hareket etmeye ve grup kararına uymaya daha uygundurlar, bazıları da öne çıkmak isterler. Ayrıca aşırı bireyci kişiliği olanlar daha az itaatkar, daha eleştirel ve daha kabadırlar. 

Azınlık Etkisi: Gruplarda Yenilik Çoğunluğa uyma etkisi toplumsal hayatın temel kalıplarından biridir. Fakat çoğunluğun gücüne yaptığımız vurgu azınlığın etkililiğini görmemize engel olmamalıdır.

Boyun Eğme - İtaat

İnsanları etkilemenin temel yollarından biri de onlardan istekte bulunmaktır. Bazen isteklere hiçbir neden olmadan uyarız. Bir çalışmada araştırmacılar, fotokopi makinesini kullanmak için bekleyen insanlara gitmelerini, çünkü çok fotokopi çekeceklerini söyleyerek yaklaştılar ve insanlar da bu isteğe hiç düşünmeden uydular. Ellen Langer bu davranışı dikkatsizlik olarak tanımlıyor. Çünkü kişiler isteğe hiç düşünmeden uyuyorlar.

Boyun eğme, yasal otoritenin baskı uygulayabileceği inancına dayanır. Otoriteye itaat boyun eğdirmenin özel bir biçimidir. 

İnsanları Etkileme Yolları

Ödüller: Bazı ödüller oldukça kişiseldir, örneğin bir arkadaştan gelen onaylama gülümsemesi. Bazen insanları etkilemek için anlaşılır pazarlıklar yapılır. Bir patron çalışanına, bir projeyi hafta sonuna yetiştirmesi halinde ikramiye verebilir. 

Baskı: Baskı fiziksel güç kullanımından, ceza tehdidine veya onaylamama işaretlerine kadar genişletilebilir. Örneğin, yönetici çalışanını eğer işe geç kalmaya devam ederse onu disiplin cezasıyla tehdit edebilir. 

Uzmanlık: Özel bilgi, uzmanlık ve deneyin güç kaynaklarıdır. Uzmanlara güvenir ve tavsiyelerine uyarız. Çünkü bilgilerinin kişisel hedeflere ulaşmada yardımı olacağını biliriz. 

Bilgi: Sıkça insanlara bilgi vererek ve onlara doğru hareket yönünü göstererek onları etkilemeye çalışırız. 

Yasal Otorite: Bazı durumlarda bir kişi, bir diğerinin nasıl davranması gerektiğini söyleme hakkına sahiptir. Yaramaz bir öğrencisine fazladan ödev yapmasını söyleyen bir öğretmen ya da askerlerine savaşmayı emreden bir generalin kullandığı, yasal otoritedir. 

Acizliğin Gücü: Raven'a göre acizliğin gücü de insanlara bir şeyleri yaptırmanın etkili yollarından biridir. Bir işin üstesinden gelmekte yetersiz kişilere yardım etmek bir sosyal sorumluluk olarak kabul edilir. Fakirlere yardım, küçük bir çocuğun botlarını çıkarması için annesinden yardım istemesi buna örnek olarak gösterilebilir.

Boyun Eğdirme Teknikleri: Toplumsal etkilerle ilgili olarak yapılan bir grup araştırma, insanlara nasıl boyun eğdirileceğiyle ilgilidir. 
  • Önce Küçük, Sonra Büyük Rica Tekniği (Foot-in-the door Tekniği) : Kişilerin küçük isteği kabul ettikten sonra büyük isteği kabul etmeleri daha kolay olacaktır. 
  • Önce Büyük, Sonra Küçük Rica Tekniği (The door in the face Tekniği): Bu teknik bazen yukarıda açıklanan ile zıt, ama oldukça etkilidir. Tekniğe göre önce çok büyük bir istekte bulunmak, kabul edilmeyince daha küçük bir istekte bulunmak küçük isteğin kabulünü arttırır. 
  • Giderek Artan Ricalar Tekniği (The low ball Tekniği): Arka arkaya gelen şu istekleri nasıl kabul edeceğinizi bir düşünün: Araştırmacılar önce, sizi arar ve sabahın erken saatlerinde başlayacak olan bir çalışmaya katılmak isteyip istemeyeceğinizi sorarlar. ikinci durumda ise, bir deneye katılmayı isteyip istemeyeceğinizi sorar. Siz kabul ettikten hemen sonra da deneyin saatini size söyler. 
  • Sadece O Değil Tekniği (The that's not all): Diyelim ki satış elemanı potansiyel bir müşteriye mikro dalga fırının özelliklerini anlatır ve fiyatı hakkında bilgi verir. Müşteri tam fırını alıp almamak konusunda düşünürken satış elemanı ekler; "ancak hepsi bu kadar değil, eğer fırını bu gün alırsanız hiçbir ek ücret ödemeden beşli mikro dalga tava setine de sahip olacaksınız." Aslında tepsi seti daima fırınla birlikte verilmektedir. 
  • Sıradışı istek Tekniği (The pique Tekniği): Önerilen ilginç bir teknik de insanların bazen hiç düşünmeden istekleri reddetmesinden doğmuştur. Bilirsiniz pek çok şehirde dilenciler yayalardan para isterler. Çoğu yaya sürekli olarak tekrarlanan istekleri duymazlıktan gelir, kafasını başka yöne çevirip geçer gider.

Dış Baskıya Direnme: Bazen çok fazla baskı kişinin, istenilenin tam tersini yapmasına neden olabilir. Buna tepki denir. Burada temel düşünce, kişiler kendi kişisel özgürlüklerine sahiptirler; bu özgürlüklerin tehdit edildiğini hissettiklerinde, bu tehdide karşı ellerinden gelen ne varsa yaparlar. 

Otoriteye Boyun Eğme: Otoriteye itaat bir boyun eğme biçimidir, bir uyum biçimidir, toplumsal işleyiş açısından önemlidir, otoriteye karşı gelmenin mutlaka bir cezası vardır. Her sosyal grupta, örgütlenmede, insanların yasal otoriteden gelen emir ve kurallara uyum sağlaması önemlidir. Savaş dönemlerinde generaller askerlerinden itaat beklerken uymayanları da cezalandırırlar. Ödevini yapmayan öğrenciyi de öğretmeni düşük not vererek veya başka yolla cezalandırır.

Milgram Deneyleri: Stanley Milgram tarafından 1960'larda, laboratuar ortamında yapılan deneylerle, otoriteye itaat konusunu incelenmiştir.
--------------------------------------------------------------------
Kültürlemeyi toplumbilimciler sosyalizasyon kavramı ile isimlendirir.
Eğitimciler kültürlemeyi eğitim süreci ile isimlendirir.
İki ya da daha fazla kültürün etkileşime girmesi kültürleşme kavramıdır.
İlk uyum araştırmaları Muzaffer Şerif tarafından 1935'de başlatılmıştır.
Muzaffer Şerif'in uyum araştırmaları normların gelişmesiyle alakalıdır.
Uyum etkisi bilgisel etkidir.
Beğenilme arzusu normatif etkidir.
İkinci el satışlarda kullanılan teknik önce büyük sonra küçük rica tekniğidir.
Giderek artan ricalar tekniğini ilk olarak ortaya koyan Robert Cialdini'dir.
Milgram otoriteye itaat konusunu incelemiştir.