/dev/null Web Günlüğü

FELSEFE Ders Notları 2

FELSEFE

Epistemoloji ile meşgul olan ilk filozof Platon olmuştur. Sonra Antik Yunan'da başta Aristoteles ve Pyrrhon benzeri Yunan kuşkucularıyla, Orta Çağ'da Aziz Augustinus , Aqiuinalı Thomas ile İbn Sina ve Farabi gibi filozoflar bilgi konusunu enine boyuna ele almışlardır.

Epistemolojnin bir felsefe disiplini ve dalı olarak modern felsefede  ve bu arada yirminci yüzyılın analitik felsefesinde öne çıktığı söylenebilir. Bunun nedeni modern uygarlığı belirleyen en önemli şeyin bilim ve bilgi olmasıdır.

Epistemolojinin Tarihsel Kökleri

Platon ve Aristoteles 

Platon’a göre; 

Yeni Çağ Felsefesi ve Kavramlar

Descartes / Şüpheci Yöntem / Töz

Rene Descartes(1596-1650): 

"Töz" tanım gereği, varlığı için diğer bir şeye gereksinimi olmayandır. Örneğin Aristotelesçi örnek verirsek, her insan bir tözdür. Zihin ve maddeyi iki ayrı töz olarak alan Kartezyen (Descartesçi) felsefe kendine çözülmesi hiç de kolay olmayan bir sorun yaratmıştır. 

Algısal bilgi, Descartes’in anladığı anlamda, bilgi binamızın en güvenilir yapı taşı olamaz.

Kafamın içi her türlü yanlış bilgiyle doldurulabilir; ancak şüphelenme veya düşünme eylemini gerçekleştiren bir şeyin var olduğu kesindir. 

Cogito ergo sum (Düşünüyorum o halde varım.) Descartes’e göre, bir ideanın zihnime açık ve seçik bir şekilde verilmiş olması, bu ideanın herhangi bir araca gerek duymadan doğrudan doğruya verilmiş ve içeriğinin de başka şeylerle karışmamış olduğu anlamına gelir. Bu anlamda Tanrı ideası, hiçbir aracı ideaya gerek duymadan zihnimde canlandığı için açık ve bu ideanın içeriksel özellikleri diğer idealarla karışmadığı için de seçiktir.


Descartes, bir düşünceyi onu başka bir düşünceyle karıştırmayacak şekilde bütün ayrımlarıyla tanımladığımız veya bir önermeyi başka bir önermeyle karıştırılamayacak şekilde belirlediğimiz zaman, onun açık oldukdan başka seçik  hale de geleceğini ifade eder.

Pragmatist Doğruluk: William James ve John Dewey tarafından geliştirilmiştir.  Doğruluğun; inanç ya da önermelerin eylem için iyi bir temel  ya da rehber olmaları özelliği üzerinde yoğunlaşmışlar ve bu özelliğin doğrunun özünü meydana getirdiğini savunmuşlardır.

John LOCKE ve David HUME / Deneyimci Görüş / Ampirizm

Deneyimci görüş veya ampirizm bilginin kaynağını açıklarken  akla değil de tecrübe veya deneyime başvurur. Bilginin mümkün tek kaynağının deneyim olduğunu, deneyimdne bağımsız bir bilginin söz konusu olamayacağını savunan ampirizm, insan zihninin doğuştan üzerinde kendi işaretlerini yazdığı boş bir levha (tabular asa) olduğunu öne sürer.

Ampirizm, John Locke, George Berkeley, David Hume, John Stuart Mill ve Russell gibi ünlü deneyimciler tarafından savunulur.

Deneyimciliğin ilk büyük temsilcisi: John LOCKE

Hegel kendi felsefesine model olarak fizikçinin ampirik analizini, tümevarımsal akıl yürütme tarzını aldı. Gerçek bilginin ölçütü olarakta  teori ya da fikirlerin gözlemlenebilir verilerle uyuşması ölçütünü benimsedi.

Sentezci Yaklaşım / Immanuel KANT / Aristoteles / Henri Bergson

Bilginin imkansız olduğunu, hiç bir şeyin bilinemeyeceğini, insan zihninin kesin hiçbir doğruya ulaşamayacağını öne süren görüştür. 

Bilginin analizinin ardından Epistemolojide "Nereye kadar bilebiliriz?" ve "Herhangi bir şeyle ilgili olarak gerçeklendirilmiş bir inanca sahip olabilirmiyiz?" soruları ortaya çıkar. Burada gündeme gelen problem bilginin imkanı veya kuşkuculuk problemidir.

Kuşkuculuk Türleri

Kuşkucular kendileri gibi düşünmeyen filozoflara dogmatikler adını vermiştir.

Kuşkuculuğun karşısında duran yaklaşıma, yani bilginin mümkün olduğunu öne süren görüşe dogmatizm adı verilmiştir.

Descartes genel kuşkuculukda ziyade kısmi bir kuşkuculuk savunuculuğunu yapmıştır. Descartes'in kuşkuculuğu "metodolojik kuşkuculuk" olarak bilinir.

Kuşkuyu kesin bilgiye erişmek için bir araç olarak kullanan septik  Descartes'tir.

Sofistler

Milattan önce 5.Yüzyılda yaşamış gezgin felsefe öğretmenleri. Araların Protagoras, Gorgias ve Hippias gibi filozofların bulunduğu Sofistler, kuuşkuculuk ve görecelikleriyle tanınmışlardır.

FELSEFE Ders Notları 2

FELSEFE

Karl Marx: "Filozofların şimdiye kadar dünyayı sadece anlamaya çalıştıklarını oysa önemli olanın dünyayı anlamaktan ziyade onu değiştirmek olduğunu" öne sürmüştür.

Sokrates: Felsefeyi esas itibariyle bir eleştiri ve sorgulama, karşılıklı bir tartışma faaliyeti olarak ifade etmiştir. Bu nedenle Sokrates insan zihnini tembelleştirdiğine inandığı yazılı söze değer vermemiş ve fikirlerini ortaya koyduğu yazılı hiç bir şey bırakmamıştır.

Phaidon Diyaloğunun Konusu - Hapishanedeki Sokrates

Doğurtma Yöntemi - Sokrates

Yazılı Eser Bırakmayan Filozof - Sokrates

Konfüçyüs: Doğu felsefesinin, Batı'daki filozof ya da bilgelerden, Yunan tarzı felsefe anlayışından farklı olarak doğayla veya şeylerin özüyle hiç ilgilenmediğini öne süren filozoftur.

Felsefe esas olarak düşünmeye ve sorgulamaya istekli insanların aralarında gerçekleştirdikleri ve entellektüel alışveriş süreçleri içinde, karşılıklı tartışmalarla ortaya çıkabilecek olgudur.

Phileosophia: Bilgelik Sevgisi (phileo:sevmek) (sophia:bilgelik) 

Felsefeyi Felsefe yapan şey: Tefekkür, Sorgulama ve Tartışmadır.

Aristoteles: Felsefenin Antik Yunan'daki doğuşunda ilk felsefeci ya da filozofların duydukları merak ve hayretin çok belirleyici bir rol oynamış olduğunu söyler. Nitekim Batı Felsefesinin ilk filozofu olarak kabul edilen Thales'le ilgili olarak aktarılan öykü yada anektod, bu durumu iyi bir biçimde açıklar.

Platon varlığı görünüşler ve idealar dünyası olarak ikiye ayırmış ve felsefeyi bütün disiplinlerin kraliçesi olarak adlandırmıştır.  

Mağara Benzetmesi - Platon

Üç Hayat Öğretisi Resmi - Platon

İdealist Bütünleştiriciliğin ilk ve en önemli Temsilcisi - Platon

Hobbes: "Gördüğü  olayların sebeblerini araştırmak insanoğlunun doğasına özgüdür. Bazıları daha çok araştırır, bazıları daha az ama herkes kendi iyi  ya da kaderinin sebeblerini araştıracak kadar meraklıdır." diyordu.

Felsefe, kalıcı ve nihai gerçekliğe nufuz edebildiği, gerçekten var olanın ne olduğunu gösterebildiği içindirki ön kabullere, sorgulanmamış kanaatlere, kısmi görüşlere ihtiyaç duymaz.

Felsefe, Platon'un gözünde kesin bilgiyi mümkün kılan yegane nesneler ortak İdeaları, yani ezeli-ebedi değişmez varlıkları konu aldığı içindir ki filozof doğallıkla çok özel türden bir bilgeliği, yani gerçekliğin hakiki doğasıyla ilgili kesinliği arayan kimse olarak ortaya çıkar.

Dünyanın açıklanması ve anlamlı kılınması, insanın çok boyutlu yapısı veya farklı katmanlara ayrılmış manevi gerçekliği sayesinde, dört eksen üzerinde gerçekleşir; Bilim, Din, Sanat ve Felsefe

Bilim ve Felsefe: Din ve Sanattan rasyonel bir temele dayanma, anlamlı kılma ve açıklama faaliyetine aklı katma noktasında farklılık gösterir. En güzel örnek: Muthos (Efsane) dan Logos'a geçiş olgusudur.

Nedensellik konusunu ilk ve en ayrıntılı bir biçimde ele alan kimselerin  Aristoteles, David Hume ve Immanuel Kant  gibi filozoflar oldukları söylenebilir.

Epistomoloji Konuları : Bilginin Doğruluğu, Bilginin Kaynağı, Bilginin Sınırları, Bilginin İmkanı

Felsefenin varlığı konu alan alt dalı Metafiziktir.

Felsefenin Alt Dalları:

Bilim ve Felsefe Arasındaki Farklar

Foucault'un geliştirdiği kavram  "iktidar - bilgi" kavramıdır.

Kant varlığın yapısının, Tanrı'nın varoluşu ve ruhun doğasıyla ilgili soruların ortak paydasını oluşturan temel bir nokta olduğunu öne sürüyordu.

Felsefenin Kurucu veya Bütünleştirici Boyutu 

Felsefenin kurucu veya bütünleştirici boyutu aslında, insanın zihninin bilişsel gelişiminin veya aklın bir hedefe yönelimli çalışmasının bir sonucu olarak ortaya çıkar. Felsefede de söz konusu olan şey, bu olmuştur. Batı felsefesinin ilk filozofu olan Thales ile Anaksimandros ve Anaksimenes, dış dünyaya baktıklarında neredeyse sonsuz sayıda farklı şeyden oluşan birçokluk görmüş ve bu çokluğun ancak kendisinden türemiş olduğuna inanılan bir birliğe indirgenerek anlamlı kılınabileceğini düşünmüştü. Bu durum, gerçekten var olanın öz ya da kavram cinsinden olduğunu, gerçekliğin maddi olmayan bir yapı sergilediğini dile getiren idealist bir felsefenin kurucu yaklaşımıyla gerçekliğin madde cinsinden olduğunu ileri süren materyalist bir felsefenin birincisine karşıt bütünleştirici yaklaşımı üzerinden çok daha iyi bir şekilde ifade edilebilir. Bunlardan birincisi Platon’un idealizmi, ikincisi ise materyalist düşünürler tarafından geliştirilen atomcu teoridir. Söz konusu her iki teori de en yüksek düzeyde kurucu veya bütünleştirici teoriler olup varlığın bir alanına değil, neredeyse tüm yönlerine, hakikatin bütününe anlamlı açıklamalar getirmiştir.

Felsefenin Analitik Boyutu 

Felsefeci, felsefenin analitik veya çözümleyici boyutu söz konusu olduğunda, kavramları açıklığa kavuşturmaya, kavramlar arasındaki ilişkileri gözler önüne sermeye, akıl yürütme ya da çıkarımların mantıksal yapısını serimlemeye, düşünce ya da tezlerin sağlam bir şekilde gerekçelendirilmesine çalışır.

Felsefenin Eleştirel Boyutu 

Felsefenin kavramları analiz eden, düşünceler arasındaki ilişkileri araştıran analitik boyutuyla varlığın veya dünyanın çok çeşitli unsurlarını birbirine bağlayan kurucu veya bütünleştirici boyutunu  tamamlayan boyutu eleştirel boyutudur. Aslında o, felsefenin tamamen yeni bir yönü olmayıp bir anlamda ya analitik boyutun derinleştirilmesinden ya da çözümleyici boyut ile bütünleyici boyutun daha bir üst düzeyde sentezlenmesinden oluşur.

FELSEFE Ders Notları 2

Antropoloji

İnsan Evrimi

Evrim: Zaman içerisinde bir türün genetik yapısında meydana gelen değişimi ifade eder. Eğer bu değişim genetik yapıda bir kuşaktan diğerine olduysa Mikro Evrim, türü oluşturan grupların üreme engeliyle birbirinden ayrılarak yeni türlerin ortaya çıkmasına olanak sağladıysa bu değişim Makro Evrim olarak adlandırılır.

Doğal Seçilim: Yaşadıkları çevreye en iyi uyarlanan canlıların hayatta kalması, uyarlanamayanların ise ölmesi ve elenemesiyle devam eden süreç Doğal Seçilim olarak adlandırılır.

Darwin, canlıların çeşitliliğinin evrim açısından önemini, popülasyon içerisindeki mücadele ve üreyen grupların birbirlerinden izolasyonunu ve coğrafi engellerin yeni bir türün oluşumundaki etkisini açıklamakla birlikte tür içerisindeki çeşitliliğin kaynakları, tür içerisindeki çeşitliliğin nasıl devam ettiği ve evrimin hızı gibi temel evrim sorunlarını çözümleyememiştir.

Fosil: Geçmişte yaşamış canlıların taşlaşmış kalıntıları veya izleridir, taşıl olarakta adlandırılmaktadırlar.

Canlıların en ilkel düzeyde "kendiliğinden" oluştuğunu, doğanın gereksinimlerine göre organların oluştuğunu belirterek transformizm adı verilen ilk evrim düşüncesini ortaya atan düşünür Aristoteles'tir.

Transformizm: Canlıların yapılarının sabit değil, değişebilir olduğu görüşüdür.

Taksonomi:  Canlıların sınıflandırılmasıdır. Carl von Linne  taksonomi sınıflandırmasıyla, bilinen tüm canlıları anlamlı gruplar halinde organize etmiştir. Linne aynı zamanda, cins ve tür ayrımını yaparak ikili isimlendirmeyi bilim dünyasına kazandırmıştır.

Cins:  Benzer uyarlanmalara sahip, benzer türlerden oluşan taksonomik bir birimdir.

Tür: Doğal koşullar altında çiftleştiklerinde üreme kapasitesine sahip yavrular doğurabilen canlı grubudur.

Canlıların değişmez niteliklere sahip oldukları görüşünü zedeleyen ilk kuram  Jean Baptiste Lamarck  tarafından ileri sürülmüştür. Lamarck'a göre canlı yaşamı boyunca çevreye uyum sağlayarak belli özellikler kazanır, daha sonra bu değişiklikleri kendi çocuklarına aktarır. Kazanılan karakterlerin kalıtımını açıklayan Lamarkizmde uzun süre kullanılmayan organlar güdükleşir ve fonksiyonunu yitirir, körelir.

Jeolojinin kurucusu Charles Lyell günümüzde gözlenen jeolojik süreçlerin geçmiştekilere benzer bir şekilde gerçekleştiğini öngörmüştür.

Genetik özelliklerin gelecek kuşaklara nasıl aktarıldığı sorunu, Çek bilgin Gregory Mendel'in bezelyeler üzerinde gerçekleştirdiği çalışmalarla çözümlenmiştir.

Rekombinasyon: Rastgele üremeyle bir türün gen havuzu içerisindeki genlerin bir araya gelerek, sonsuz bir çeşitlilik oluşturabilmeleridir.

Primatlar yeryüzünde Paleosen olarak adlandırılan Senozoyik Çağın ilk evresinde ortaya çıkmışlardır.

Paleosen dönemin sonunda meydana gelen ısınma ve artan yağış miktarı tropikal ve yarı tropikal ormanların genişlemesinde yolaçmış bu değişim ise primatlar için uygun yaşam alanları yaratmıştır. Fosil kanatlardan hareketle goril, şempanze ve insanın ortak atasının ortaya çıktığı ve hominoidlerin atalarının yaygınlaştığı ve sonlarında ise iki ayaklı ilk hominoidlerin ortaya çıkmaya başladığı dönem Miyosen'dir. Miyosen dönem memelileri çoğu günümüzde de yaşayan modern görünümlü türlerden oluşmaktadır.

Hominidler: Kuyruksuz büyük maymunlarınkinden daha iri beyinli onlardan daha az çıkıntıya sahip yüz iskeletine küçülmüş köpek dişlerine sahip iki ayak üzerinde dik yürüyen primatlardır.

Paranthropus: Australopithecusların aethiopicus, robustus ve boisei olmak üzere özelleşmiş kaba yapılı türlerinin dahil edilmesiyle oluşturulan ayrı bir cinstir.

Oldowan Kültürü:  Taşın bir kenarının kırılarak elde edilen taş aletlerdir.

Homo Erectuslar:  Alt Paleolitik olarak adlandırılan eski taş çağı kültürünün üreticileridirler. En yaygın alet tipini aşölyen  adı verilen ataş aletler oluşturmaktadır.

Aşölyen:  El baltalarını içeren taş aletler topluluğudur.  Acheulean olarakda bilinirler. Fransa'daki buluntu yeri  Saint Acheul'a  atfen adlandırılmıştır.

Neandertaller: Güçlü bedensel özelliklere sahiptirler. Yukarıdan aşağıya basık, yanlara doğru genişlemiş iri bir kafa yapısı, kafatasında dikkati çeken en belirgin özellik olarak art kafa kemiklerinin geriye doğru uzanan yumru şeklinde çıkıntıya sahip olması ve güçlü çiğneme kaslarıyla birlikte iri ön dişlerinin olmasıdır. Bunlarla birlikte elleri güçlü bir şekilde tutma, sıkma ve kavrama yeteneğine sahiptir.

Genetik araştırmalarla günümüzde yaşayan insanların tek bir kökene sahip olduğunu tanımlayan hipoteze Tek Merkezli Evrim adı verilir.

Chris Stringer  ve arkadaşları tarafından savunulan tek merkezli evrim hipotezi ve buna bağlantılı Afrika'da Oluş hipotezi Homo Sapiens'in Afrikada küçük ve izole bir grupta evrimleştiğini, daha sonra hem kıtada hemde Asya ve Avrupa gibi dünyanın diğer bölgelerinde yaşayan diğer türlerin yerini aldığını varsaymaktadır.

Modern insanın kökeninin 2 milyon yıl öncesinde olduğunu Homo Erectusların bölgesel olarak evrimleşerek bu bölgelerde yaşayan modern insanlara dönüştüklerini tanımlayan hipoteze Çok Merkezli Evrim adı verilir.

Milford Wolpoff, Alan Thorne ve WU Xinzhi  gibi araştırmacıların fosillerin morfolojik özelliklerine dayalı karşılaştırmalı çalışmalarına göre, modern insan gruplarının bulundukları bölgelerde, birbirlerinden bağımsız olarak evrim geçirmişlerdir. Çok Merkezli evrim olarak adlandırılan bu hipotezde  Homo erectus ve Homo Sapiensler arasındaki morfolojik benzerliğin bu insanların bölgesel evriminin ürünü olabileceği, birbirini izleyen fosil gruplarının yerel evrimleşmesinin sonucu olduğu kabul edilmektedir.

Dilgi: Uzunlu genişliğinin en az iki katı olan taş aletlerdir. Neandertallerin Orta Paleolitik'te geliştirdikleri yonga aletlerin yoğunlaştığı Müsteriyen Kültür yerine Homo Sapiensler Üst Paleolitikte dilgilerin yoğunlaştığı kültürler oluşturmuşlardır. Dilgi teknolojisiyle üretilen aletlerde çekirdekten daha fazla kesici alet elde edilmekte ve daha az malzeme israfı gerçekleşmektedir.

FELSEFE Ders Notları 2

Antropoloji

İnsanın Canlılar Dünyasındaki Yeri

Primat: Yaşayan ve soyu tükenmiş olan maymunları, kuyruksuz büyük maymunları ve insanı kapsayan memelilerin birtakımıdır. Şempanze, İnsan, Lemur ve tersiyer primat takımının üyeleri arasında yer alır. Primat grubu genel olarak iki büyük alt takıma ayrılmaktadır: Prosimiyenler ve antropoidlerdir.

Kökenleri farklı olan, evrimsel olarak birbirleriyle ilişkili olmayan, ancak benzer işlevleri üstlenen organlara işlevsel ya da görevdeş (analog) organlar denilmektedir.

Korda: Vücudun orta hattından uzanan merkezi sinir sistemidir.

DNA (Deoksiribo Nükleik Asit): Genetik kodu taşıyan moleküllerdir.

Prosimiyen: En erken primatlara benzeyen, küçük beyni, çıkıntılı burnu ve iri gözleriyle ilkel özelliklere sahip olan primat grubudur.

Karma Beslenme: Hem bitkisel hemde hayvansal kaynaklı besinlerin tüketilebildiği beslenme modelidir.

Katarini: Burunlarında dışa dönük kanatların mevcut olmadığı, burunlarının uç kısımları nemli olmayan dar burunlu maymunlardır.

Braşiyasyon: Eski dünya maymunları ile kuyruksuz büyük maymunların bazılarında gözlenen, kollar aracılığıyla ağaç dallarında salınarak uygulanan hareket sistemidir.

Monogenizm: Renkleri ve görünüşleri nasıl olursa olsun tüm insanların aynı türün üyesi olduklarını ve Adem ve Havva'dan geldiklerini, ancak sonradan farklı çevrelere uyum sağladıklarını ve böylece değişik görünümler kazandıklarını savunan görüştür.

Polimorfizm: Fenotipik enti yapabilen bir gen değişkenidir.

Farklı insan toplumlarında vucudun boyut farkına üç örnek verilebilir: Eskimolar, Nilotikler ve Pigmelerdir.

Plasenta: Gebelik sürecinde fetusun anne karnında yaşadığı, anneden alınan gıdaları fetusa aktarma özelliğine sahip içi sıvı dolu kesedir.

Homolog Organlar: Ortak atadan kalıtılan, birden fazla tür tarafından paylaşılan ve yapısal açıdan benzerlik gösteren organlara denir.

Genetik Yaklaşım:  Morfolojik özelliklerin yanı sıra canlıların sınıflanmasında kullanılan yeni bir yaklaşımdır.

Biyologlar canlıları yapı ve kökenlerine göre sınıflayarak; kuşlar (güvercin, serçe), balıklar (alabalık, hamsi), memeliler (yarasa, insan, balina) ve böcekler (arı, kelebek vb.) şeklinde ayırmaktadırlar.

Canlıları oluşturan yapıları ve aralarındaki ilişkileri inceleyen temel bilim dalı anatomidir.

Poligenizm: İnsan ırkının hepsinin Adem ve Havva'dan gelmediğini, dolayısıyle ayrı  türler olarak değerlendirilmeleri gerektiğini savunan görüştür.

Kafatası Endisi:  Kafanın genişlik ölçüsünün uzunluk ölçüsüne bölümünün 100 ile çarpımıyla elde edilen endistir.

FELSEFE Ders Notları 2

Antropoloji

Tek Hatlı Evrim: İnsanlığın gelişimini ilkelden gelişmişe doğru izlenen tek bir hat üzerinde görmek ve açıklamak eğiliminde olan evrimci görüştür.

Evrimcilerin önemli bir ismi Lewis Henry Morgan'dır. Morgan yazdığı Eski Toplum kitabında döneminin düşüncesini büyük ölçüde etkilemiştir.

Difizyonizm: Kültürün gelişim ve değişimine en önemli etkenin başka kültürlerden gelen maddi ve manevi öğelerin o kültüre girmesiyle gerçekleştiğini öne sürer. Difizyonizm müzeciliğin en gelişkin olduğu ülke olması nedeniyle Almanya'da gelişmiştir. Difizyonizmi Kuzey Amerikaya taşıyan kişi Franz Boas olmuştur.

Tarihci Özgücü Yaklaşım: Her kültürün kendine özgü ve ayrı bir tarihi olduğu görüşüdür.

İngiliz işlevselciliğinin kurucusu ve başta gelen kuramcısı Bronislaw Malinowski'dir.

Malinowski'ye göre; temel ihtiyaçların karşılanması ikincil ihtiyaçları ortaya çıkarır. Birey esastır ve kültürün bireyi nasıl desteklediği öne çıkar.

Boas kültürel gelenekleri ve yaşam tarzlarını açıklamak için üç temel etkeni incelemenin gerekli olduğunu öne sürmüştür. Bu etkenler; Çevresel Koşullar, Psikolojik etkenler ve Tarihsel bağıntılardır. Boas bunlar içerisinde en yüksek  ağırlığı Tarihsel bağıntılar olarak öne sürmüştür. Boas'a göre toplumlar ve kültürler kendi özgül tarihlerinin ürünüydü.

Yapısal İşlevselcilik Yaklaşımı: Kurucusu ve ilk kuramcısı olan İngiliz Antropolog  Alfred R.  Radcliffe-Browndur. Radcliffe'in ağırlık verdiği odak psikolojik ve biyolojik değil sosyolojiktir. O yüzden bu kuram sosyolojinin temel kavramlarından biri olan toplumsal yapı kavramıyla ilişki kurmayı seçmiştir.

Malinowski bireyin temel ihtiyaçlarına odaklanırken  Radcliffe  toplumsal yapının işlevsel bir biçimde sürüdürülmesine dikkati çeker.

Yeni işlevselcilik akımının önemli bir temsilcisi Max Gluckman'dır.

Reformist bir yaklaşımı benimseyen Gluckman işlevselcilikte  Malinowski'yi esas almakla birlikte onu toplumsal örgütlenme içinde çatışmanın rolünü gözardı etmekle eleştirir.  Dayanışma ve toplumsal sistemin sürekliliğini sağlayan kurumlar yanında düşmanlıklar, aileler arası yabancılaşma, otoriteye yönelen tehditler gibi süreçlerde toplumsal hayatın olağan yönleridir. Gluckman'a göre yinede çatışmaya rağmen toplumsal dayanışma korunabilmektedir.

Fransız Antropolojisi  içerisinden gelen Marksçı Antropoloji Stanley Diamond, Claude Meillasoux ve Maurice Gaudelier gibi antroploglar tarafından kurumsallaştırılmıştır.

Marksizmin tarihsel maddeciliğiyle ve bir ölçüde Marksçı Antropolojiyle buluşan kültürel maddeci yaklaşımın günümüzdeki en önemli temsilcisi Marvin Harris'tir.

Simgeci Antropoloji: Kültürü, o kültürün mensuplarınca ortak olarak paylaşılan simge ve anlamdan ibaret bir sistem olarak görmektedir. Önde gelen savunucusu Clifford Geertz'dir.

Erilmerkezcilik:  Toplumun ve toplumsal zihniyetin örgütlenmesinde erkeği ve onun toplumsal rollerini merkeze alarak davranma ve tutum geliştirme eğilimidir.

Sosyobiyoloji Kuramı:  Toplumsal olgu ve olayların biyolojik ve genetik nedenlere dayalı olduğunu savunan kuramdır.

Evrimci okulun en önemli temsilcilerinden birisi Edwand Taylor'dur. Taylor antropoloji yazınında bu bilimin konusunun kültür olduğunu söyleyen ilk bilim insanıdır.

Çok Hatlı Evrim:  İnsanlığın gelişimini basitten karmaşığa doğru tek ve zorunlu bir çizgi üzerinde değil, çevresel ve toplumsal koşullara bağlı olarak her coğrafyada  ve her zamanda farklı farklı gelişme yollarının ve tarzlarının bulunduğu bir çeşitlilik içinde görmek eğilimindedir.

Antropolojide Özgücü Kuramlar: 

Tylor kültürel evrimi aklın ilerleyişi olarak görmekteydi. Uygar olanla vahşi olanı birbirinden ayıran en önemli şey uygar olanların hurafeleri terk ederek aklı ve onun ürünü olan bilimi benimsemiş olmalarıdır diyen kuramcıdır.

Kültür-Kişilik kuramının öncüsü ve Boas'ın öğrencisi olan Ruth F. Benedict, hem kültürlerde hemde bireyin ruh hallerinde karşılık bulan ortak tema ve başa çıkma yollarının var olduğunu öne sürmüştü.

FELSEFE Ders Notları 2

Antropoloji

Kültür, en genel tanımıyla, insanın doğa dışında yarattığı ve ona eklediği maddi ve manevi herşeydir. Bunun içine, üzerine giydiği giysiden beslenme sistemine, barınma tarzından dinsel inanışına, toplumsal örgütlenmesinden hayatı anlamlandırdığı ideolojik çerçevelere kadar pek çok şey girer. İnsanın hayatta kalmasını ve türün devamını sağlayan yegâne avantajı, onun kültürüdür. 

 

Kavramın çoğunlukla başvurulan ve geniş kabul görmüş tanımını 1871 yılında Amerikalı antropolog Edward Tylor yapmıştır.  

 

Tylor’a göre kültür ya da uygarlık; bir toplumun üyesi olarak, insanoğlunun öğrendiği (edindiği) bilgi, sanat, gelenek- görenek ve benzeri yetenek, beceri ve alışkanlıkları içine alan karmaşık bir bütündür. 

 

Yalçın İzbul’un (1983) yaptığı tanım: Kültür, belirli bir topluluğun, sosyal etkileşim yoluyla sürdürdüğü ve bireylere kazandırdığı maddi-manevî yaşam tarzı ve dünya görüşü bileşimi, onların bir bütünleşmesi olup, varlık nedeni ve sonucu ise çevreye uyarlanma, giderek çevreyi kendi kuramsal amaçları doğrultusunda değiştirme dinamiğidir.

Antropolog A.L. Kroeber ve C. Kluckhohn, 1952 yılında yayımladıkları Kültür: Kavramların ve Tanımların Eleştirisi başlıklı derlemede kavramın 164 farklı kültür tanımına yer vermişlerdi.

Kültürün Özellikleri

Kültür, insanı diğer canlılardan ayıran en önemli olgudur.

Değişme Örüntüsü: Değişmenin  belirli bir denge içinde ve değişen öğelerin karşılıklı ilişkisi bozulmadan yürümesi durumudur.

İnsana yakın primat türlerinin basit aletler yapıp kullanmasına ön kültür  denmektedir. Bu nedenle alet yapmak ön kültürle kültür kavramını birbirinden ayırmaya yetmemektedir.

1871 yılında Amerikalı Anropolog Edward Tylor tarafından yapılan kültür tanımı geniş olarak kabul görmüştür. Tylor’a göre kültür ya da uygarlık; bir toplumun üyesi olarak, insanoğlunun öğrendiği (edindiği) bilgi, sanat, gelenek- görenek ve benzeri yetenek, beceri ve alışkanlıkları içine alan karmaşık bir bütündür. 

Tylor'un  tanımlama denemesinde üç vurgu ön plana çıkmaktadır;

Kültürleme (Enculturation): Bir kültürün içine doğan bireyin annesinden başlayarak halkalar halinde genişleyen kurumlar ve öğeler üzerinden içine doğduğu o kültürü öğrenmesi süreci, kültürleme süreci olarak adlandırılır. Bu süreç doğumdan ölüme, beşikten mezara kadar devam eder. Başka sosyal bilimlerde ve bağlamlarda toplumsallaşma, sosyalizasyon ya da en geniş anlamıyla eğitim olarak adlandırılan bu süreç bitimsizdir; çünkü insan hayatının her evresinde o evreye ilişkin kültürel öğeleri öğrenmesi, zamansal ve mekânsal değişmelere bağlı olarak bazı şeyleri yeniden öğrenmesi gerekir.

Kültürleşme (Acculturation): Birbirinden farklı iki kültürün çeşitli şekillerde temas etmesiyle alışveriş içine girmeleri, bu alışveriş sonucunda birbirinden alıp verdikleri öğelerin giderek birbirine karışması ve kökenlerinin bilinemez hale gelmesiyle ortaya çıkan bir süreçtir. Bu sürece giren iki kültürün ikisi birden, birbirlerinden etkilenerek değişmektedir. Biz bu değişimler sonucunda, değişen öğelerin kökenini unuturuz ve böylelikle o öğe girdiği kültürün özelliği haline gelir. Kültürleşmeye maruz kalmamış kültür çok azdır. Coğrafî olarak yalıtılmış ya da dünyanın ücra bölgelerinde saklı kalmış kültürler dışındaki kültürlerin tamamı, başka kültürlerle temasa girmiş ve kültürleşmeye uğramıştır. 

Kültürlenme (Culturation): Farklı kültürel yapılardan gelen kişilerin başka bir kültürel alana gelmeleri durumunda ya da geldikleri yerde yeni bir uyarlanma ihtiyacıyla karşılaştıklarında, ne içine girdikleri kültürde bulunan ne de ait oldukları kültürde var olan yeni bir öğe yaratmaları, yeni bir bireşime varmaları durumudur. Kentleri saran gecekondular bunun tipik örneğidir. Kentlerde gördüğümüz gecekondular, ne kırsal bölgelerdeki mesken tipine ne de kentlerin bildik mesken tipine benzemektedir. Dolayısıyla köyden kente gelenler, bir kültürlenme biçiminde, buradaki yeni barınma ihtiyaçlarına yönelik yeni bir konut formu meydana getirmişlerdir. Arabesk müzik de bu tür bir örnektir.

Kültürel Gecikme (Cultural Lag): William F. Ogburn tarafından önerilen bu kavramla, kültürel değişme etkisi altında kalan kurumların bu değişmeye gösterdikleri tepkinin hızındaki farklar anlatılır. Genellikle teknolojik yenilikler bu türden uyum  zorlukları ve dengesizlikleri yaratmaktadır.

Kültür Şoku (Culture Shock): Kendi kültür dünyasından çıkarak tanımadığı, dilini bilmediği, dilini bilse bile simgelerini çözemediği, değerlerinden ve kurallarından haberli olmadığı bir kültürün içine giren bireyin yaşadığı sıkıntı durumu, bunalım halidir. 

Kültürel Özümseme (Assimilation): Bir kültürün bir başka kültürü, çeşitli nedenlerle etki altına alması ve giderek kendine benzetmesi, bu sürecin sonucunda da kendi içinde eritmesi olarak tanımlanabilir. 

Kültürel Bütünleşme (Integration): Belirli bir coğrafyadaki egemen kültürün diğer kültürleri ya da yerel çeşitliliği baskı altına almasına karşın, özellikle günümüzde yaygınlaşan çokkültürcülük politikalarıyla bu kültürlerle uzlaşma arayışına girmesi sonucunda, diğer kültürlerin kendilerini korumakla birlikte, büyük kültürle uyumlu hale gelmeyi ve onun şemsiyesi altında birer alt-kültür olarak tanımlanmayı benimsemeleri sürecidir. Bu süreçte egemen kültür, diğer kültürleri koruyucu ve gelişmelerini sağlayıcı birtakım siyasal, iktisadî ve toplumsal mekanizmaları hayata geçirir.

Zorla Kültürleme (Trans-Culturation): Egemen kültürün, doğuracağı tepkileri dikkate almaksızın, diğer kültürleri zorla kendine benzetmeye ve bu yolla yok olmalarını sağlamaya itmesidir. Bu süreçte dönüştürülmek istenen kültüre ait tarihsel ve manevî izler de tahrip olur. Burada özümleme sürecinde gördüğümüz türden bir gönüllülük ya da kendiliğindenlik söz konusu değildir. Bu zorlama, askerî kurumlar, eğitim kurumları ve başka toplumsal ajanlar aracılığıyla yürürlüğe konur ve uygulanır.

Anropolojik açıdan kültürsüz insan mümkün değildir.

Kültürün sağladığı imkanlar olmadan insan yaşamını sürdüremez.

FELSEFE Ders Notları 2

Antropoloji

Antropoloji; kültür bilimidir. Antropologlar tüm toplumları, kültürleri, insan kalıntılarını ve fiziksel, biyolojik yapılarını inceler. İnsanın iskelet, kafatası gibi fiziki yapısını araştıran antropoloji, insanlık tarihinin en eski dönemlerinin aydınlatılmasına yardımcı olur.  

Bu bilim insanı kültürel, toplumsal ve biyolojik çeşitliliği içinde anlamaya; insanlığı başlıngıcından beri insanların çeşitli koşullara nasıl uyarlandığını, bu uyarlanma biçimlerinin nasıl gelişip değiştiğini, çeşitli küresel olayların nasıl dönüştüğünü görmeye ve göstermeye çalışır.  

Antropoloji en geniş anlamı ile insan bilim demektir.

Temel İlkeleri

Bütüncülük, Evrensellik, Uyarlanma, Bütünleşme, Kültürel Görecilik, Karşılaştırmacılık

Antropolojinin üç temel sorusu: Toplumun ölçeği büyüdükçe ve toplum karmaşıklaştıkça çatışmalı öğeler artar, toplumun katmanları arasında çıkar ayrılıkları ortaya çıkar. Büyük ölçekli toplumlarda antropolog için o toplumu bütünlüğü içinde görmek zorlaşır. 

Bu çeçevede antropolojinin üç temel sorusu vardır:

Sosyal-Kültürel Antropoloji: İnsanın, biyolojik varlığının dışında yarattığı toplumsal-kültürel alanı, bütün  çeşitliliği ve benzerlikleri içinde kavramaya ve anlamaya yönelmiş antropoloji dalıdır.

Biyolojik Antroploji: İnsanın biyolojik çeşitliliğini, canlılar dünyası içindeki yerini ve evrimini, eski insan topluluklarının karşılaştıkları sağlık sorunlarını ve onların demografik özelliklerini inceleyen geniş bir alandır.

Biyolojik Antropolojinin Alt Dalları: 

Tarihsel Arkeoloji: Yazılı kayıtlar ve arkeolojik kazılarla bağlantısı içinde yakın geçmişe ait toplumların ve kültürlerin yaşam ve geçim biçimlerine, kültürel hayatlarına ışık tutmaya çalışır.

Homosantrizm: Antropolojinin gelişmesiyle sarsılan insan merkezli dünya görüşüdür. Homosantrizm; insanı bütün canlılar ve cansızlar dünyası içinde merkezi bir değer olarak alan, insan üzerinden diğer canlıları ve cansız dünya üzerindeki tahakkümünü ve denetimini meşrulaştıran görüş, her şey insan için ilkesidir.

Herder: İnsanın türsel ortaklığına karşın, onun yarattığı kendine özgürlüğünü vurguladı ve tarihin içinde ayrı ayrı ve kendi dinamiği içinde inşa olan kültürlerin farklı insanlar yarattığını temellendirdi.

FELSEFE Ders Notları

21.Yüzyıl: Küreselleşme ve Dijtal Çağ - Kültür Tarihi

Soğuk savaş sonrasının ilk çatışması, ABD’nin 1990’da Irak’a müdahale etmesidir.

Slovenya, Hırvatistan ve Makedonya 1991 yılında bağımsızlığını ilan etmiş ve Yugoslavya’dan ayrılmıştır.

Birleşmiş Milletler, 1944 yılında kurulmuştur. Uluslar arası barış ve güvenliğin korunmasından sorumludur.

Genel Kurul bütün üye ülkelerin katılımıyla oluşur. Gerektiğinde ilgili maddelerin verdiği yetkiyle Birleşmiş Milletler silah gücü kullanabilir.

Dünya Ticaret Örgütü, hükümetlerin iç ticaret yasalarını ve düzenlemeleri nasıl yapacağı konusunda yasal çerçeveyi hazırlayan kurumdur.

Birleşmiş Milletler’e bağlı kuruluşlardan bazıları; dünya gıda örgütü, uluslar arası çalışma örgütü, eğitim, bilim ve kültür örgütü, dünya sağlık örgütü, uluslar arası adalet divanı, uluslar arası atom enerjisi, uluslar arası telekomünikasyon birliği ve UNİCEF’dir.

Uluslar arası Adalet Divanı, Genel kurul ve Güvenlik konseyi tarafından değişik ülkelerden seçilen on dört yargıçtan oluşan, devletlerarası uyuşmazlıklar konusunda uluslar arası hukuka göre çalışan Lahey’de faaliyet gösteren kuruluştur. Divan’ın yetkisini kabul eden üye ülkeler alman kararlara uymakla yükümlüdür.

Küreselleşme; ticaretin, sermayenin, kültürün, teknolojinin ve bilginin yerküredeki hareketliliği, ulaşılabilirliği ve birçok alanda global bütünleşme ve dayanışma anlamına gelir.

McLuhan, küreselleşmeyi dünyanın mekansal olarak küçülmesi, küresel köye dönüşmesi olarak açıklamıştır.

Küreselleşme, ulus ötesi hareketliliği, uluslar arası ilişkileri ve bağımlılıkları artırmıştır, çok uluslu şirketlerin birçok ülkede aynı anda etki alanının büyümesine yol açmıştır.

Küreselleşmeyle birlikte, küresel krizlerin etki alanı genişlemiştir, uluslar arası alanda ekonomik bütünleşmede canlanma meydana gelmiştir, yabancı yatırımlarda artışlar görülmüştür.

2008 krizinin sonuçları şunlardır; özellikle taşınmaz mallar sektöründe ani iflaslar yaşanmıştır. bankalar iflas etmiştir, enflasyon yükselmiştir, çalışanların gelirleri düşmüştür, 2008 ekonomik krizi küresel nitelikli bir krizdir.

Uluslar arası Para Fonu, Birleşmiş Milletler’e üye ülkelerden bir kaçı hariç bütün üye devletlerin katılmak durumunda olduğu, doğrudan küresel finans düzenini takip eden, dünya borsaları, döviz ve ödemeler konusunda düzenlemeler yapan kuruluştur.

Uluslar arası Para Fonu, 1944’de kurulmuştur.
Uluslararası Para Fonu ekonomik sorun ve kriz yaşayan ülkelere Dünya Bankası aracılığıyla kredi verir.
Uluslar arası Para Fonu, ekonomik sorun ve kriz yaşayan ülkelere yan kuruluşu gibi çalışan Dünya Ticaret Örgütü aracılığıyla belli bir vade ile (5 yılı geçmeyen) krediler vermekte ve kredinin nasıl kullanılacağını belirleyerek aralıklarla denetlemekte ve gerektiğinde kredileri serbest bırakmamaktadır.

Uluslararası Para Fonuna üye devletlerin hisseleri % 25’i altın, % 75’i milli para ile fona ödenmiş ya da taahhüt edilmiştir.

Uluslararası Para Fonunun üst kurulu guvernörler heyetidir, guvernörler heyetinde her üye ülke fona
iştirak hissesi ile orantılı oy sayısına sahiptir, ABD en fazla oy hakkına sahiptir.

Dünya Ticaret Örgütü, 1995 yılında kurulmuştur.
Dünya Ticaret Örgütü, dünyada çok taraflı ticaret görüşmelerini yönetir ve uygular, ticari anlaşmazlıklara çözüm arar, ulusal ticaret politikalarını denetler, küresel ekonomi politikalarının yapımında görev üstlenir.

Hükümetlerin iç ticaret yasalarını ve düzenlemeleri nasıl yapacağı konusunda yasal çerçeveyi hazırlayan kurum, Dünya Ticaret Örgütü’dür.

Çevre, hava, su kirliliğinin artması, 'ozon tabakasının delinmesi, atıkların neredeyse çözülemez bir soruna dönüşmesi gezegenimizin doğal yapısını olumsuz etkilemiştir.

Küresel ısınma sonucunda örneğin dünyanın bazı bölgelerinde kasırgalar, seller, taşkınlar yaşanırken, bazı bölgelerde kuraklıklar ve çölleşme meydana gelmekte, kışlar sıcak geçmekte, ilkbahar erken sonbahar geç gelmekte, bu da doğadaki canlıların ve bitkilerin yapılarını ve verimliliğini doğrudan etkilemektedir.

Çernobil nükleer reaktör kazası 1986 yılında yaşanmıştır.

Her tür bilginin elektronik makineler aracılığıyla en hızlı şekilde işlenmesi, teknik, ekonomik ve toplumsal alanlardaki iletişimde kullanılmasına bilişim denir.

Bilgisayar ve iletişim olanaklarını kullanarak farklı biçimlerdeki bilgiyi oluşturmak, saklamak, alışverişini yapmak üzere kullanılan teknolojinin kendisine bilgi teknolojisi denir.

1980'li yıllardan başlayarak toplumsal olandan bireysel olana doğru önemli bir yönelme gerçekleşmiştir.

Baudrillard bu dönüşümü “Toplumsalın Sonu” olarak adlandırmıştır.
Baudrillard’a göre gerçek artık var olan bir şey değil, sürekli üretilen bir şeydir. Günümüzde gerçek işlemsel bir şekilde modeller aracılığıyla yeniden üretilen şeydir. Bunu Baudrillard hiper gerçek ya dasimülasyon olarak adlandırmıştır.

İnternet (interconnected Networks), 1985 yılında kullanılmaya başlanmıştır.

Evrendeki fiziksel olayların anlaşılmasına ışık tutan, ülke ekonomilerine uzun vadede yarar sağlayan araştırmalara bilimsel amaçlı uzay araştırmaları denir.

Uzay araştırmalarının kategorileri şunlardır; bilimsel amaçlı programlar, haberleşme programları, dünyayı gözleme çalışmaları, uzay taşımacılığı programları, uzay istasyonu kurma programları.

Herhangi bir organizmanın, embriyonun veya bir DNA parçasının çoğaltılması işlemine klonlama adı verilir.

Klonlama üç şekildedir:

Terapi amaçlı klonlama insan embriyolarının kök hücrelerinin alınması ve hasta insanlarda kullanılması esasına dayanır. En çok tartışma yaratan klonlama türü, terapi amaçlı klonlamadır.

Kültür endüstrisi kavramını Adorno ve Horkheimer geliştirmiştir.

Mimaride günümüzde egemen olan anlayış, 1950’Ierden itibaren modern mimarinin biçimciliğine getirilen eleştirilerle eklektik bir eksende biçimlenen postmodern mimaridir.

Venturi, mimarideki dekoratif bileşenlerin önemine ve mimarideki vazgeçilmezliğine vurgu yapmıştır. Robert Venturi’nin “Mimarlıkta Karmaşıklık ve Çelişki” adlı kitabı mimarlık anlayışı açısından önemlidir.

”Açık Yapıt”, “Gülün Adı Ve “Foucault’un Sarkacı” adlı eserlerin yazarı, Umberto Eco’dur.

Fatih Akın, son dönem yönetmenlerinden biridir. Duvara karşı adlı filmi, Türk sinemasının önemli filmleri arasında yer alır.

“Cevdet Bey ve Oğulları” ve “Beyaz Kale” eserlerinin yazarı, Orhan Pamuk’dur.

Tutunamayanlar, Oğuz Atayan eseridir.

Mahrem, Elif Şafak’ın eseridir.

Sevgili Arsız Ölüm adlı eser Latife Tekin’e aittir.

“Uzak” filminin yönetmeni, Nuri Bilge Ceylan’dır.

Sanat topluma hizmet etmelidir görüşünün hız kazanması, günümüz sinema sanatının büyük dönüşüm göstermesini sağlamıştır.

Dansın kurgusunu, yapısını, adım düzenini yani hareket akışını tasarlayan ve bunun metnini oluşturan sanatçılara koreograf denir.

FELSEFE Ders Notları

20.Yüzyıl: Savaşlar Ve Değişimler Yüzyılı - Kültür Tarihi

Birinci dünya savaşı sonrasında jeo-poiitik açıdan birçok imparatorluk ya çöker ya parçalanır (Avusturya Macaristan imparatorluğu, Osmanlı imparatorluğu, Almanya imparatorluğu (topraklarını kaybeder, küçülür); Rusya imparatorluğu yerini Bolşevik devrimine bırakır.

İkinci Dünya Savaşı (1939-1945) insanlığın tanımış olduğu en büyük savaştır.

100 milyon asker ve sivil, 61 devlet, 22 milyon kilometre karelik bir alanda savaşmıştır. Elli milyon ölü vardır ve bunların yarısı sivildir.

Yahudiler toplu kıyıma uğrarken, Slavlar, Çingeneler, Engelliler, Eşcinseller, dini cemaatler ise ciddi takibata ve sürgüne, hatta kıyıma uğramıştır.

1991’de Sovyet Sosyalist Cumhuriyet Birliği dağılmıştır.

1917 Ekim Devriminin kuramcısı ve lideri Lenin’dir.

Stalin, hem SSCB’de, hem sosyalist ülkelerde ve sosyalist partilerde kendisinin de yönlendirdiği diplomasiyle kült bir kişilik olur.

Fakat Stalin’in uyguladığı rejimin ikiyüzlülüğü, (farklı ulustan yüz binlerce kişinin Sibirya’ya sürgün edilmesi, özellikle yönetim kadrosundan önemli kişilerin düzmece suçlamalarla idam edilmesi ve faili meçhul ölümler, kolektif yönetim anlayışından uzaklaşması ve yasaları çiğnemesi, aydın yazar kıyımı, vb.), Dünyada sosyalizme inanmış ve gönül vermiş birçok emekçi, aydın, yazar, sanatçı hayal kırıklığına uğrayacak ve komünizmin de totaliter bir rejim olduğu ortaya çıkacaktır.

Atlantik’in öteki yakasında Amerika Birleşik Devletleri ise huzur ve refah içindedir.

Bilimsel buluşlar, yenilikler süre gitmektedir. Otomobil endüstrisi hızla yaygınlaşmakta, radyo ve bazlı elektronik aletler günlük hayata girmiş, bankalar halka hizmet vermeye başlamıştır.

Batıda Amerika hayranlığı ve modası başlar.

Fakat bu liberal kapitalist ideoloji 1929’da önemli bir krizle karşılaşır:

• Halkın bankalardan kredi çekerek ve borçlanarak Borsaya katılımı, sonunda felaketi getirir.
• 1929’da sistemin tamamı birkaç gün içinde çöker.

Bankalar iflas eder, fabrikalar kapanır, hammaddeler depolarda çürür, milyonlarca insan işsiz kalır.

Almanya’da ise 1920’lerden itibaren Sovyet Devrimini ve Kapitalizmi Yahudi-Musevi girişimi olarak lanse eden Nasyonalist Parti, güçlü iş dünyasının da desteğini kazanarak 1933’de Hitler’Ie iktidar koltuğuna oturur.

Almanya da Hitlerin propagandasının temelinde yatan görüş Sovyet devriminin ve kapitalizmin Yahudi girişimi olduğudur.

Almanya’da Nasyonalist Parti, güçlü iş dünyasının da desteğini kazanarak Hitler’le iktidar koltuğuna oturur.

Hitler, kısa zamanda silahlanarak bütün acımasızlığıyla diktatörlüğünü kurar, 1939’da başlayan işgalleriyle II. Dünya Savaşı dehşetini başlatır.

Almanya da ki nasyonal sosyalist görüşün benzeri olarak İtalya da faşizmin yeşermesini sağlayan lider Mussolini’dir.

İspanyadaki, destansı direnişleri edebiyata ve sanata konu olan Cumhuriyetçiler, bu hareketi Franco rejimine karşı geliştirmişlerdir.

II. Dünya Savaşının sonunda atom bombasının atılmasının yarattığı olumsuz etkileri anlatan “kız çocuğu” şiiri Nazım Hikmet RAN tarafından kaleme alınmıştır.

Ünlü İtalyan yönetmen Visconti, enkazlar arasında unutulmaz filmler çekmiştir.

İngiltere’nin öncülüğünde Fransa ve İtalya’yla imzalanan Sevr Antlaşması, İmparatorluğun elini kolunu bağlar.

1919’da Mustafa Kemal'in önderliğinde başlayan Kuvayı Milliye bağımsızlık hareketi, Ege bölgesi kentlerinden başlayarak, yeni başkent Ankara yakınlarına dek uzanan Yunan İşgalini, yer yer zaferlerle durduracak ve ülke işgalden temizlenecektir.

Kurtuluş Savaşının başladığı 1919’dan itibaren Türkiye olağanüstü olaylarla yüzleşmiştir.

1920’de Sevr Antlaşması Osmanlı Devletini parçalamıştır ve aynı yıl Şeyhülislam Mustafa Kemal için ölüm fetvası vermiştir.

Ardı ardına gelen yenilikler yeni bir Türkiye kimliğinin doğacağının kesin göstergeleridir;

• Medeni Kanun kabul edilir.
• Arap alfabesinden Latin alfabesine geçilir; eğitim-öğretim kurumlan birleştirilir.

Sosyal hayat kökten bir değişime girmenin, bir bakıma laik, açık bir toplum olmaya yönelmenin hem mutluluğunu hem sancılarını yaşamaktadır.

Kültürel alanda 1932’de açılan Halkevleri (Halkodaları) kısa zamanda ülke çapında yaygınlaşır. Ülkenin evlatları ilk sanatsal etkinlikleri, ilk mesleki beceri kurslarını buralarda izlerler.

İstanbul Üniversitesinde yeni reformlar yapılarak özellikle Hitler rejiminden kaçan yüz elli dolayında yabancı öğretim üyesine kucak açılır. Yeni bilim kürsüleri kurulur.

1951’de Halkevleri, 1954’de de Köy Enstitüleri kapatılmıştır.

Mahatma, Milletin Babası anlamına gelir.

Tunus, 1957’de Türkiye’yi örnek alarak Habib Bourgiba’yla Cumhuriyet rejimine geçer. 

1969'da Yaser Arafat’ın Filistin Kurtuluş Örgütünü (FKÖ) kurmasıyla bağımsızlık mücadelesi hız kazanır ve hatta dünya ilk kez bu örgütle uluslararası terörizmi tanır.

Soğuk Savaş, iki süper güç olan SSCB ile ABD arasındaki ve haliyle onların müttefikleri arasındaki gerilimleri, siyasal ve ideolojik çatışmaları içeren ve II. Dünya Savaşının hemen bitiminde başlayıp SSCB’nin dağılma tarihi 1991’e kadar devam eden dönemdir.

Bu dönem ülkelerin kendi kaderlerini kendi tayin etme hakkını engelleyen ideolojik, diplomatik ve askeri kararlarla doludur.

Örneğin Amerika Birleşik Devletlerinin, 1947’de, on altı Avrupa ülkesiyle imzaladığı uzun vadeli yardım MarshalI Planı, hem askeri hem ekonomik bir bağımlılık yaratma planı olarak eleştirilmektedir.

Türkiye’nin NATO’ya üye olduktan sonra 1953’de Kore Savaşına katılması ülkede şaşkınlık yaratmıştır.

Sosyalist cephede ise, 1955’de SSCB önderliğinde NATO’nun. karşısında yer alan Varşova Paktı kurulur.

Silahlanma yarışı hızlanır. Dünya siyaset sahnesine istihbarat teşkilatları Sovyet KGB ve Amerikan CIA çıkar.

Yasakçı zihniyet Nazi Almanya’sında sistematik bir kıyım uygulamıştır:

• Sol düşünceli yazarlar ve sanatçılar cezalandırılmış
• Bilim adamları ülkeyi terk etmiş
• Yazarların kitapları yakılmış
• Bestecilerin eserlerinin çalınması yasaklanmış

Hitler sanatı yasaklamıştır.

Sovyet Rusya’da ise devrimin ilk yıllarından itibaren Anna Akhmatova, Pasternak, (yazarın ünlü Doktor Jivago’su yasaklanmış ve 1958’de kazandığı Nobel Ödülünü alması engellenmiştir), Nabukov, Soljenitzin gibi yazarlar, Shostokovich gibi kompozitörler, Tarkovski, Paradjanov gibi film yönetmenleri ve geniş bir aydınlar topluluğu eserleri yüzünden yargılanmışlar, yasaklanmışlar ya da sürgüne gönderilmişlerdir.

ABD’de, senatör McCarty’nin başlattığı sosyalizm sempatizanı olan aydınları, Hollyvvood aktörlerini, yazarları, yönetmenleri hedef alan “Cadı Avı” on yıl sürmüş, yüz elli dolayında yazar, istihbarat teşkilatı FBI’nın kayıtlarına girmiştir.

İsrail de oldukça sert sansürcü bir devlet olmuştur: Bir dönem Gazze Şeridinde yazı makinesi ve faks kullanılmasını yasaklamış-, Filistin tarihiyle ilgili yazılara sansür koymuştur. Hatta bir kitap sergisini bombalamıştır.

Ülkemizde Nazım Hikmet (1901-1963), gençliğinin en verimli yıllarını 15 yıl hapiste ve 12 yıl sürgünde geçirmiştir ama kendi sözleriyle şair” tepeden tırnağa hasret ve ümitten ibaret” tir.

Gazeteler yanında, haber toplayan, onu görsel ve işitsel medyaya dönüştüren gazetecileri barındıran basın ajansları önemli bir enformasyon işlevini yerine getirir.

Basın ajansları önemli bir enformasyon işlevini yerine getirir.

• France Presse, AssociatedPress, CNN, gibi uluslararası ajanslar
• Anadolu Ajansı (resmi), Doğan, İhlas Haber Ajansı gibi yerli ajanslar 

Bunlardan ünlü ABD ajansı Associated Press (AP) 1848’de kurulmuş olup bugün yetmişin üzerindeki ülkede hizmet vermektedir.

Ülkemizde Milli Mücadele öncesi de aktif olan İstanbul basını, Kurtuluş Savaşının başlamasıyla iki farklı düşünsel kutupta (Tanin, Tevhidi Efkar, Osmanlı İmparatorluğu yanlısı; Akşam, ikdam ve İleri gibi gazeteler Milli Mücadele yanlısıdır) yerini belirler.

Bu dönemde ki gazetelerin ünlü yazarları arasında Hüseyin Cahit Yalçın, Ahmet Emin Yalman, Falih Rıfkı Atay, Yakup Kadri sayılabilir.

İlk mizah dergisi Diyojen (1870)’dir.

Yusuf Ziya Ortaç, Orhan Seyfi Orhon gibi edebi kimliklerin 1922’de çıkarttığı Akbaba Dergisi, 1933’den sonra yeni harflerle yayınlanır.

Tek partili dönemde iktidar yanlısı tutum izleyen, zaman zaman muhalif olan dergi, 1977'de yayın hayatına veda etmiştir.

1946’da çıkmaya başlayan ve kısa zamanda büyük tiraja ulaşan Sabahattin Ali, Aziz Nesin, Rıfat İlgaz’ın birlikte çıkardığı Markopaşa dergisi, toplumcu ve gerçekçi siyasal mizahıyla hem güldüren hem düşündüren önemli bir mizah dergisidir.

Tüm alanlarda kullanılan ilaçlardan ve besinlerden dolayı, ekoloji-tarım dengesi bozulur; aşırı üretim toprağı yorar; kullanılan ilaçlar çevreye zehir saçar hale gelir.

Üstelik bir yandan da ürünlerin genetiği üzerinde oynanmaya (uluslararası kısaltma adı: GDO) başlanmıştır.

20. yüzyılın en önemli buluşlarından biri olarak kabul edilen ve elektronik devrelerin can damarı olan transistorlar, 1947 yılında yapılmış ve teknolojide yepyeni bir çığır açılmıştır.

İnşaat sanayisinde konstrüksiyonlarda, beton, çimento türevleri gibi sağlam dayanıklı malzemelerin üretimiyle gökdelen ve uydu kent inşaatları yaygınlaşır ve kısa zamanda yarattıkları ıssızlaştırma, yalnızlaştırma sorunlarından dolayı tartışılmaya başlanır.

20 Temmuz 1969'da ABD Apollo uzay aracı Ay’a ayak basar.

Frankfurt Ekolünden, 1960’lı yılların etkileyici ismi Herbert Marcuse (1898-1979) ise, sanat eserinin gerçekçiliği ve politikliği yüceltme gibi bir kaygısı olmaması gerektiğini, “sanatın hayatı değil, hayatın sanatı taklit ettiğini” savunmuştur.

Jean-Paul Sartre (1905-1980) 1943’de yayınladığı “Varlık ve Hiçlik” adlı kitabında, varoluşun insanın maddi özünden önce geldiğini; insanın dünyaya gelip var olduktan sonra kendi özünü yarattığını ve bu süreçte insanın ancak insana yol gösterebileceğini savunmuştur.

Roland Barihes, “Çağdaş Söylemler” (Mitolojiler) adlı kitabında, “Afrika tenli, yani zenci bir askerin Fransız ulusal askeri giysisiyle yani Fransız vatandaşı olarak Fransız Bayrağı altında selam duruşunu gösteren ünlü fotoğraf, düz anlamda bayrağı selamlama gösterisidir, ama ikinci anlamı bir zamanların emperyalist Fransız Sömürge İmparatorluğunun evlatlarının, daha doğrusu bir zamanların kölelerini yüceltme ve yurttaş kabul etme gösterisidir” demektedir.

Levi Strauss’a göre antropoloji bilimi, psikoloji ve psikanaliz ile de çok yakın bağlantı halindedir.

Gustav Jung kolektif bilinçaltı üzerinde durarak bir tür sosyal psikanaliz geliştirmiştir.

1950’lerden itibaren tüm ülkelerde yeni davranış biçimleri geliştiren ve yeni kültürler yaratan genç bir kuşak vardır.

Batıda hippiler özgürlük, barış ve aşk adına uzun saçları alışılmadık giysileri ve aşırı alkol tüketimleriyle ilgi çekse de kısa sürede kaybolur.

1964’de, Berkeley Üniversitesi öğrencilerinin örgütlediği ilk öğrenci hareketi büyük yankı bulur.

Bunu besleyen protest müzik kültürü Bob Dylan, Joan Baez gibi şarkıcılarla gençlik Vietnam Savaşma büyük tepki gösterir. Öğrenci hareketleri Atlantik’ten Avrupa’ya sıçrar.

1968’de, Fransa’da öğrenciler üniversite amfilerini, tiyatro salonlarını, sanat merkezlerini işgal eder; barikatlar kurulur. Buna işçi sendikaları destek vererek genel greve giderler.

Gençlik sanki yarın değişim gerçekleşecek hayalinde iken anarşi yükselir, hareket sonuçsuz kalır.

1968 hareketi, bugün gençliğin dünyada yeni bir kültür ve siyaset anlayışı yarattığı hareket olarak inceleme konusudur. Bu yıldan sonra, eğitim programları gözden geçirilir, yeni reformlar yapılır, üniversitelerin özerkliği gündeme gelir.

Birinci Savaş sonrasında SSCB’de kurulan Devlet Sinema Enstitüsü, ünlü yönetmen Sergei Eisenstein’ı dünyaya tanıtır, yönettiği “Potemkin Zırhlısı” dünya sinemasının ilk başyapıtlarındandır.

Konusunu Kuzey-Güney Savaşı yıllarından alan ve bu tarihsel fonda trajik bir aşk dörtgeni oluşturarak insanın psikolojik dünyasının derinliklerini ve çelişkilerini ustalıkla yansıtan filmin adı Rüzgâr Gibi Geçti'dir.

Sinema sanatı ünlü ödülleriyle (Oscar), festivalleriyle (Venedik, Berlin, Antalya, Cannes) dünyanın dört bir yakasında bir yaşam tarzı olmuştur.

Modern dans balenin değişmez kurallarına tepki olarak her tür müziğe uydurulabilen, hareket stili alanı özgür olan, düşünce ve kavramları somutlaştırmayı amaçlayan dans türüdür.

Caz Müziği zenci sanatçıların öncülük ettiği Afrika’nın töresel müzik ve danslarını, eğlencelerini, zaman zaman da sömürgeleştirmeden dolayı İngilizlerin ilahilerini barındıran müzik türüdür.

Sıra dışı popüler bir müzik grubu olan “The Beatles” isminde yer alan “Beat” kelimesi ritim anlamına gelmektedir.

Postmodern düşünce, haliyle, belli bir merkezi olmayan; özneyi ve egoyu öne çıkaran, ifade alanında heterojenliği, çoksesliliği, bölünmüşlüğü benimseyen ileri teknolojiler çağı düşüncesidir.

Umberto Eco kinetik sanatta “formların renklerin ve düzlemlerin hareketiyle değişken bir plastik sanat form” yaratıldığı düşüncesindedir.

1934’de İstanbul Şehir Tiyatrosunun başına getirilen Muhsin Ertuğrul (1892-1979) sadece İstanbul’da değil, Ankara’da da Devlet ve Şehir Tiyatrolarının, Konservatuarlarda Sahne Sanatları Bölümlerinin yapılandırılmasında, salonların açılmasında etkin bir rol üstlenir.

Türk Beşleri adıyla anılan bestecilerin isimleri ve bazı eserleri kısaca şöyle anılabilir:

• Cemal Reşit Rey: Cumhuriyetin Onuncu Yıl Marşı
• Ulvi Cemal Erkin: Sinfonietta
• Haşan Ferit Alnar: Kanun Konçertosu
• Adnan Saygun: Yunus Emre Oratoryosu
• Necil Kazım Akses,
• Senfoni 5: Atatürk Diyor ki

Nazım Hikmet, öncelikle memleketine vurgundur ve ona dair yazmıştır: “Kuvayı Milliye Destanı” ve “Memleketimden İnsan Manzaraları” yoğun belge ve kanıtlar içeren tarihsel destanlardır ve bu destanın içinde epik, teatral ve müzikal anlatı tekniğiyle ülkemizin insanları vardır.

Ama o aynı zamanda bir dünya şairidir. Dünya emperyalizm tarihinden kesitler içeren "Benerji”, “Taranta Babu” gibi eserler yazmıştır.

Dünyamız bugün çokkültürlülükle (mültikültüralizm) karşı karşıyadır. Çokkültürlülüğü öncelikle kimlikle ilgili bir kavram gibi düşünmek yerine, kültürle kaynaşmış ve ondan beslenen diller; inançlar ve uygulamalar olarak görmek gerekir.

FELSEFE Ders Notları

Avrupa'da ve Osmanlılarda Modernleşme - Kültür Tarihi

 Modern sözcüğü Latince kökenli bir sözcüktür.

Batı kavramı ile özdeşleşen kavram modernleşme kavramıdır.

Avrupa ve Amerika’da teknoloji, bilim, demokrasi, ulus devletler ve kapitalist üretim sisteminin ortaya çıkmasına modernleşme denir.

Modernleşme ile birlikte sömürgecilik ve Avrupa emperyalizmi yaygınlaşmıştır.

Modernizm, daha çok düşünce, sanat, eleştiri ve edebiyat alanında çıkan akımlar için kullanılan terimdir.

Avrupa kültüründe modernizmin ortaya çıkışı 19. yüzyılı ifade eder.

Rönesanstan beri Avrupa kültür tarihinin geliştirdiği sistematik süreç olarak tanımlanan kavram Modernité kavramıdır.

Modernite coğrafi bölgelere ve farklı kültürlere göre değişik zaman dilimlerinde ve o bölgelerin veya toplumsal yapının koşullarına göre ortaya çıktığından farklı Modernite biçimlerinden söz edilir.

Bilginin ampirik yöntemlerle ve duyularımızla elde edilebileceğini savunan düşünür Locke’dir.

Güneş sistemi teorisi Kopernik’e aittir.

Bir devletin başka bir devletin veya topluluğun bulunduğu yeri güç kullanarak işgal etmesi ve kendi politik yönetimin kurması ve o bölgenin ticaretini doğrudan kontrol etmesi sömürgecilik olarak tanımlanır.

Aydınlanma düşüncesi ile Fransa’da krallık ve aristokrasiye karşı görüşler ortaya çıkmış ve Fransız Devrimi ile tüm dünyada yeni politik düzen başlamasına olanak sağlamıştır.

Makinelerin üretime başlaması sanayileşmenin ilerlemesinde etkili olmuştur.

Sanayileşme ile burjuvazi güçlenmiş ve kendi yararına eğitim, ticaret alanında önemli yasalar koydurmuştur.

Modernleşme ile birlikte sanayileşme süreciyle elle yapılan basit üretim yerini makineli üretime bırakmıştır.

Engels ve Marks’ın dialektik materyalizm kuramlarını geliştirmelerinde etkili olan ekonomik duruma ilişkin Nüfus kırsal kesimlerden kentlere doğru yoğunlaşmıştır.

Modernleşmenin getirdiği yenilikler arasında yer alan zamanı yaşama kavramı ile zaman para ile ölçülen bir olgu olmuştur.

Modernleşmenin getirdiği yenilikler arasında yer alan zaman kavramı ile insanların çalışmanın yanı sıra eğlencenin gerekliliğine olan inançları arttı.

Comte ve Durkheim Sosyolojinin kurucularındandır.

Comte’a göre farklı toplumsal grupların yapısını ve örgütlenmesini ve bu grupların geçirdiği dönüşümleri inceleyen bilim dalı sosyolojidir.

Geziler sonucu ve diğer kültürlerden getirilen güzel nesnelerin toplanması ve bu nesnelerin değerinin belirlenmesi için hangi malzemeden yapılmış, kim için, nasıl, kim tarafından gibi soruları yanıtlamak için yapılan araştırmalar sonucunda ortaya çıkan yeni bilim alanı sanat tarihidir.

Toplumsal olguları, değişimleri nesnel incelemek gerektiği üzerinde duran bilim adamı Durkheim’dir.

İnsanın sadece positivist değerlerle ele alınamayacağını insanın dışarıdan görülemeyen ve saklı duygu ve düşüncelerinin de olduğunun ileri sürülmesiyle ortaya çıkan bilim Psikanaliz’dir.

Psikalanizin kurucusu Freud’dur.

Toplumların tipli canlı organizmalar gibi işlediğini öne sürerek toplum evrimini incelemiş ilk sosyolog Spencer’dir.

Geliştirdiği diyalektik yöntemiyle mantık konusundaki yaklaşımlarıyla ve özellikle estetik alanında çözümlemeleriyle öne çıkan Alman düşünür Hegel’dir.

Tez-antitez ve sentez Hegel'e aittir.

Bilinç, bilinçaltı, ego, süper ego gibi kavramların bireyin iç dünyasını anlamada yeni bir yönelim oluşturan bilim Psikanalizdir.

Doğabilimci, evrim teorisinin yaratıcısı Darwin’dir.

Hegel’e göre Sanatsal güzellik de mutlak düşünceden ortaya çıkar.

Buluşlarıyla dünyaya yön veren biyolog ve genetiğin kurucusu Mendel’dir.

Tüm ahlaki, siyasi, dini ve toplumsal değerleri hiçe indiren ve yok sayan nihilizmin kurucusu olan düşünür Nietzche’dir.

Eskiden Tevrat ve İncil kökenli hikayeler, Yunan ve Roma mitolojisinden gelen efsaneler, kahramanlık hikayeleri, aristokrasinin yüceltilmesi, mitolojik kavramlar resmin konusunu oluştururken izlenimci resim anlayışına göre sanayileşme ve kentleşmeyle ortaya çıkan günlük yaşamdaki değişiklikler de resimlere yansımıştır.

Nesnelerin ışık altındaki kırılmalarına dikkat etmiş ve kübist sanatın ortaya çıkmasında öncü rol oynayan ressam Cezanne’dir.

Sanatsal olmayan şeylere verilen sanatsal değer anlamında kullanılan kavram kitsch’dir.

İzlenimci bir ressam olmasına rağmen nesnelerin ışık altındaki kırılmalarına dikkat etmiş ve kübist sanatın ortaya çıkmasında öncü rol oynayan ressam Cezanne’dir

Paris’teki Salonlara ilk kez resim sunan, ancak akademik kurallara uymadığı ve sanatsal değeri olmadığı gerekçesiyle sergiye katılmaları kabul edilmeyen ve bu nedenle eserlerini Reddedilenler adıyla başka bir yerde sergileyen ressamlar Monet ve Manet’tir.

Çirkin ve zevksiz anlamı taşıyan, sanatsal olmayan şeylere verilen sanatsal değer anlamında kullanılan kavram kitsch’dir.

Sanatta avant garde kavramı tasarlanabilir bir geleceğin öncü adımlarını ifade eder.

19.yy yeni bir edebi ürün doğuşuna tanıklık etmiştir. Bahsedilen edebi ürün romandır.

19.yy'da eserlerini veren ünlü roman yazarları Dostoyevski, Balzac, Tolstoy ve Viktor Hugo yer alır.

Modernleşme sürecinde kitle iletişim aracı olan gazeteler önem kazandı, her gün çıkarılmaya başlandı.

Toplumsal yapıdaki sosyal eşitsizliği hiciv tekniğiyle göstermeye çalışan, çizginin dilini kullanarak figürlerin göze batan özelliklerini abartarak, çabuk anlaşılabilir siyah beyaz desenlerle yapılan iletişim aracı karikatürdür.

Afiş sadece etkinliklerin habercisi olarak kullanılmayıp aynı zamanda ürünlerin tanıtımını sağlayıcı reklam amaçlı da kullanılmaktadır.

Modernizm ve modernitenin merkezi olarak 1 .Dünya Savaşına kadar devam etmiş sanatsal ve kentsel yaşam Paris’tir.

Hem karikatürleri hem de karikatür tarzı yaptığı heykelleriyle karikatür alanının öncüsü Daumier’dir.
Modern fotoğrafçılığın başlaması Daguerre ile olmuştur.

Sinematograf sözcüğünden türeyen sinemanın doğuşu 28 Aralık 1895’dir.

Modern sinemanın kurucusu Lumiere’dir.

Asakir-i Mansure-i Muhammediyye adıyla eğitimli ve düzenli ordunun kurulması II. Mahmut zamanında olmuştur.

Teknik üniversite niteliğinde Mühendishane-i berri-i Hümayun III. Selim zamanında kurulmuştur.

Nizamı Cedid adıyla anılan askeri örgüt III. Selim tarafından kurulmuştur.

Batılı formlarda şiir ve oyun yazan ilk edebiyatçı Şinasi’dir.

İlk özel gazete Şinasi ve Agah Efendi tarafından çıkarılmıştır.

Modern Zamanlar filmi Charlie Chaplin’e aittir.

Osmanlı’da edebiyat, resim, mimari gibi tüm sanat alanlarında Avrupa etkili olmuştur.

Namık Kemal, Ali Suavi ve arkadaşlarının Hürriyet fikirleri Genç Osmanlılar Cemiyeti’nin kurulmasına öncülük etmiştir.

Modernleşmeyle beraber gelişen positivist düşünceyi Osmanlı dünyasına aktarabilmek için çeviriler yapan kişi Münif Paşa’dır.

İlk özel Türk gazetesi Tercüman-ı Ahval’dir.

İttihad ve Terakki Cemiyetini de ortaya çıkaran Genç Osmanlılar Cemiyeti 1866 yılında kurulmuştur.

Sultan II. Mahmut tarafından Türkiye’ye getirilen Saltanat Muzıka-i Humayun’un şefi Donizetti Paşa’dır.

II. Mahmut için Mahmudiye Marşını besteleyen bestekar Donizetti Paşadır.

Sultan Abdülmecid için bestelenen ve 22 yıl boyunca çalınan marş Mecidiye Marşıdır.

İlk özel Türk gazetesi olan Tercüman-ı Ahval Agah Efendi tarafından çıkarılmıştır.

Mecidiye Marşının bestecisi Donizetti Paşadır.

Cirit 19.yy da çok popüler olmasına rağmen tehlikeli bir spor olduğu için II. Mahmut tarafından yasaklanmıştır.

Çoğu kez açık alanda evi andıran kendine has paravanlı sahnesinde sergilenen giriş, diyalog, fasıl ve bitiş bölümlerinden oluşan çalgı eşliğinde sahneye çıkan sosyal karakterleri şiveleriyle ve kılıklarıyla sergileyen seyirlik oyun türü ortaoyunudur.

Ortaoyununun ana karakterleri Pişekar ve Kavuklu’dur.

Genelde Ramazan’da ve kahvehanelerde topluluk önünde öyküler anlatılıp, taklitler yapılıp ve bitiminde sürç-i lisan ettikse affola denilerek bitirilen seyirlik oyun Meddah’dır.

1800’Iü yıllardan 1950’li yıllara dek İstanbul’da Direkler arası olarak adlandırılan mekanlarda sergilenen seyirlik oyunlar arasında ortaoyunu, Karagöz ve Hacivat, Meddah, gölge oyunu, tiyatro ve operet yer alır ancak bale yer almaz.

FELSEFE Ders Notları

Aydınlanma - Kültür Tarihi

Descartes, Fransa’da rasyonalizmin babası olarak kabul edilir.

Ünlü kral Friedrich Wilhelm, tarım ve sanayi alanında gerçekleştirdiği yeniliklerle modern Almanya’nın temellerini atmıştır.

18. yy tarım ve sanayi girişimlerinin canlandığı bir dönemdir. Özellikle İngiltere bu konuda öncüdür.

18. yüzyılda kitaba olan ilgi artmaya başlamıştır. Kütüphaneler devletin sarayın himayesindedir ama halk kütüphaneleri de açılmıştır.

Ulusların zenginliği adlı eser İngiliz iktisatçı Adam Smith’e aittir.  

Newton yerçekimi yasası, deniz sularının aya doğru çekilişi, gezegenlerin güneşe doğru çekilişi, hareket yasaları, ışığın prizmadan geçirilmesi, matematikte türev ve integral, felsefe ve bilimin farklılığı gibi konular üzerinde çalışmalar yapmıştır.

John Locke, insanın sistemli düşünme sisteminin sezgisel olarak değil, dünyevi deneyimlere ve yaşantılara bağlı olarak oluştuğunu ve halk ile kral arasında karşılıklı güven duygusu olması gerektiğini vurgulayarak önce İngiltere sonra da Fransa devrimlerine yön vermiştir. Liberalizmin öncü filozoflarındandır.

François Quesnay, Ekonomik Tablo adlı eserin yazarıdır. François Quesnay, ekonomiyi makro düzeyde tanımlamaya çalışan ilk ekonomik bilimcidir.

Adam Smith’in Ulusların zenginliği adlı eseri ekonominin ve ekonomi politiğin bir disiplin olarak ortaya çıkmasını ve sistematikleşmesini sağlamıştır.

Adam Smith, devletçi yatırımlara son vererek bireysel yatırımlara öncelik verilmesini savunmuştur. Ona göre üretim gücünün artması işbölümünün gelişimine bağlıdır.

Adam Smith’e göre işbölümünü belirleyen pazardır ve pazarın büyüklüğü ve canlılığı paranın geniş çaplı kullanılmasıyla olasıdır. Üretim gücünün artması işbölümünün gelişmesine bağlıdır.

Fahrenheit, cıvalı termometreyi icat etmiştir. Franklin ise paratoneri icat etmiştir.

James Watt, 1776’da buhar makinelerini bulmuştur.

Filozof Giambattista Vico, Yeni Bilim adlı eserinde tarihin evrimini irdeleyen, insanoğlunun içine düştüğü hataları yöneten yasalar olduğunu ve bunların tarihsel evrimde önemli rol oynadığı üzerinde durmuştur.

Jean Baptiste Lamarck, evrim ve genetik konusunda yaptığı çalışmalarla ilk kez bitkileri sınıflandırmıştır.

Luigi Galvani, kimyasal yollarla elektrik elde edilebileceğini keşfetmiştir.

Sanayi devriminin ilk öğeleri 18. yy’da İngiltere’de ortaya çıkmıştır. Bunu hazırlayan etmenlerin başında ticaretin büyümesi, deniz taşımacılığında gelişmeler, bilimsel buluşların getirdiği yeni teknikler gelir.

Kanunların Ruhu ve Acem Mektupları, Montesquieu’nun önemli eserleri arasında yer alır.

Jean-Jacques Rousseau, toplumu tüm üyelerinin birliğiyle kurulan siyasal bir yapı yani devlet olarak tanımlar. Siyasete olan ilgisi, onu bugün geçmişin siyasi baş yapıtlarından kabul edilen Toplumsal Sözleşme adlı eserini yazmaya sürüklemiştir.

Rousseau’nun Emile adlı eseri insan hayatında eğitimin yerini yetkin biçimde gören ilk kitaplardan kabul edilir. Emile’in dört eğitim devresi vardır.

Rousseau, “İnsanlar Arasındaki Eşitsizliğin Kaynağı” adlı kitabında, insanların toplumsallaşmasıyla eşitsizliğin doğduğunu, demirin kullanılması, tarımın gelişimi ve toprakların bölüşülmesiyle mülkiyetin ortaya çıkarak zengin fakir ayrımını getirdiğini ve köleliğin yaygınlaştığını vurgulamıştır. Rousseau, bir yanıyla akılcılığa, bir yanıyla da duyguculuğa açık bir düşünürdür.

Diderot, ansiklopedinin kurucusu ve gerçekleştiricisidir. Maddeci ve ateist olmasıyla ünlüdür.

’’Ormanda Uyuyan Güzel” ve “Kırmızı Şapkalı Kız” hikayelerinin yazarı Charles Perrault’dır.

Fransız devrimi yılında alınan önemli kararlar şunlardır:

• Aristokrasinin imtiyazlarının kaldırılması
• İnsan ve yurttaş haklan beyannamesinin imzalanması
• Kilise ve ruhani kesimin mallarının devletleştirilmesi
• Protestanların yurttaşlık haklarını kazanması
• Fransa’nın departmanlara bölünmesi
• Paris halkının ayaklanmaya katılması

Fransız devriminin insan haklan konusunda getirdiği yenilikler şunlardır:

• İfade özgürlüğü evrensel bir değerdir.
• İnsanların herhangi bir dine ait olma zorunluluğu yoktur.
• Siyahların köleliği yasal olarak ortadan kaldırılmıştır.
• Tek ve bölünmez ulusal birlik anlayışı doğmuştur.
• Kültürel hayatta aydınlanma tüm sanat dallarını sarmıştır.

Peter Wagner, modernliğin 18. yy’da gerçekleşen demokratik ve endüstriyel devrimlerle yaygınlaştığını belirtmiştir.

Duygu ve Coşku adlı edebiyat hareketinin öncüleri Geothe ve SchiIIer’dir.

“Faust” ve “Werther’in Acıları” adlı eserler Wolfgang Von Goethe’e aittir. Werther, romantik edebiyatın çarpıcı eserlerindendir.

İdealist Alman felsefesinin babası, Emmanuel Kant’tır. Kant’a göre salt aklın sorgulaması, kanıt araması ve doğrulamasıdır.

Kant’a göre akıl insan olma yolunda ilerlemenin tek koşuludur. Kant kimsenin kimseye baskı yapmadığı, akılcılığın tek baskın güç olacağı bir düzen hayal eder.

Baumgarten estetiği, duyusal bilginin bilimi olarak tanımlamış ve felsefenin içinde ayrı bir disiplin olarak öngörmüştür. Ona göre estetik güzel hakkında düşünme bilimidir.

Barok anlatımda gerçekçi bir anlatımı benimseme söz konusu değildir. Duygular ön plandadır.

Barok müziğin doruk döneminde müziğe yön veren besteciler Bach, Vivaldi, Scarlatti, Haendel, Telemann’dir.

Mozart, Barok dönemden farklı olarak klasik dönemin ilk büyük bestecisidir.

Johann Sebastian Bach’ın çeşitli melodileri birbirine uydurma sanatı olan kontrpuan konusunda ve çok sesli müzikte üretici bir konunun birbirine benzer biçimde yenilenmesinden oluşan füg sanatının yapılanmasında çok önemli katkıları olmuştur. Batı müziğinin temel taşı kabul edilen büyük bestecilerden birisidir.

Mevsimler, ünlü besteci Antonio Vivaldi’nin eseridir. Doğa olaylarının müzik diline tercümesidir. İnsan düşüncesine ve estetik dünyasına seslenmiştir.

Giacomo Stradivari, yaylı çalgı yapımında gerek yapım tekniği gerekse boyama tekniğiyle erişilemeyen bir mükemmelliğin yaratıcısıdır. Bugün paha biçilemeyen kemanları ve viyolonselleriyle ünlüdür.

Wolfgang Amadeus Mozart, klasik dönemin ilk büyük bestecisidir. Operaları arasında komik opera türünde Figaro’nun Düğünü, Don Giovanni, Cosi Fan Tutte, ciddi operaları arasında ünlü Sihirli Flüt yer alır.

Dünyanın yaratışını konu edinen Yaratılış Oratoryosu Franz Joseph Haydn’ın önemli eseridir. İlk bölümde cansız bir dünyanın güneş ve denizin kükreyişiyle canlanışı, sonra canlı yaratıkların ortaya çıkışını ve son bölümünde de Adem ile Havva’nın yeryüzüne gelişini ve tanrıya şükranı dile getirir.

FELSEFE Ders Notları

Osmanlı Kültürü - Kültür Tarihi

Osmanlılar, Selçuklu devletinin dağılmasıyla beraber 1299’da bağımsızlıklarını ilen etmişlerdir.

Osmanlı imparatorluğu, Türklerin yeni bir devlet kurmasıyla 1923’te son bulmuştur.

Osmanlı tarihi çok geniş bir coğrafi alana yayılmaktadır.

Osmanlı devletine ait farklı dönemler kendi koşulları içerisinde değerlendirilmelidir.

Osmanlı kültürel yapısının kimi özellikleri günümüz yaşamı içerisinde devam etmektedir.

Osmanlı devleti, toplumu ve yapısı 14.yy’dan 20.yy’ın ortasına kadar devam etmiş bir devlet olarak, değişik tarihi dönemler yaşamıştır.

Osmanlı devleti her ulus devlette farklı algılanmıştır. Bu algılamalar kimi koşullara göre zaman içerisinde farklılıklar gösterdiği için, ayrıntılı çalışmalar çok fazla bulunmamaktadır.

Osmanlı kültürel yapısının kimi özellikleri günümüz yaşamı içerisinde de devam etmektedir.

Osmanlı dünyası ile ilgili Türkiye'de ve dünyada yapılan çalışmalar giderek artmaktadır.

Osmanlı toplumu sınıflı bir toplumdur.

Osmanlı imparatorluğunda yaşayan gayrimüslimlerin kendi dini örgütleri çerçevesinde oluşan kültürel yapısı ve eğitiminin Osmanlı aydınları ile ilişkileri konusu incelenmesi gerekli bir konudur.

Osmanlı imparatorluğunun var olduğu dönemlerin çoğunluğu, endüstri öncesi döneme aittir.

Selçuklu devletinin uç beyliklerinin uymak zorunda olduğu kısıtlamalar arasında şunlar sayılabilir: 

Osmanlılar 14. ve 15. yy’da Arapça ve Farsça tamlamalarla yoğrulmamış bir Türkçe kullanırken, Selçuklu sarayı farsça dilini tercih etmiştir.

Osmanlı yapısının içerisinde çok farklı kültürler vardır.

Osmanlı, İslam dininin kurumlarını benimsemiş bir topluluk olarak kendi özgün sosyal ve kültürel yapısını oluşturmuştur.

Osmanlılar ele geçirdikleri yerlerdeki nüfusun Türkleşmesi ve Müslümanlaşması Osmanlı bölgelerindeki nüfusun artmasını sağlamıştır. Alınan kentleri Osmanlılaştırma önemli bir olgudur.

Sosyal yardım, sağlık ve tedavi hizmeti, din, felsefe, kuran eğitimi, ilkokul, din ve ticaret işlevlerini karşılayan Osmanlı kurumlarını içeren değişik çok işlevli yapılara külliye adı verilir.

Külliyelerin içerdiği din işlevi ile ilgili yapılar arasında yer alanlar:

Külliyelerin içerdiği ticaret işlevi ile ilgili yapılar arasında yer alanlar:

Medrese öğrencilerine ve yolculara bedava yemek dağıtılan yere imaret adı verilir.

Darüşşifa, Osmanlılarda hastane anlamında kullanılmıştır.

Sıbyan mektebi Osmanlılarda ilkokul anlamında kullanılmıştır.

Mukarnas, Selçuklu sanatının ana mimari süsleme öğesidir.

Külliyelerde eğitimin verildiği, darülkurra, darülhadis, sıbyen mektebi gibi eğitim tesisleri bulunmaktadır.

Erken Osmanlı döneminde beylerin yanında altıncı kol görevi yapmakta ve fethedilen yerlerin Müslümanlaşmasını ve Türkleşmesini sağlayanlar Ömer Lütfi Barkan’ın deyimiyle kolonizatör Türk dervişleridir.

Orta Asya Türklerinin İslamiyetten önceki inanç sistemi şamanizmdir.

Oğuz Türklerinden beri saz eşliğinde diyar diyar gezen şairlerin söylediği şiir türü, halk şiiridir. Anonim kahramanlık ve halk destanları halk şiirinin özünü oluşturur.

Döneminin (16.yy) siyasal ayaklanmalarını destekleyen ve buna alevi Bektaşi geleneğindeki şiirleriyle katılan fakat eski dostu Sivas valisi Hızır Paşa tarafından idam ettirilmesiyle siyasi edebiyatımızda sembol bir isim olan kişi Pir Sultan Abdal'dır.

Aşık edebiyatı içinde yer alan aşık, genelde bir mahlas kullanır. Mahlas takma isim demektir. Köroğlu mahlasa örnek verilebilir.

İskendername isimli eser şair Ahmet'e aittir.

14. yy’dan yeniçeri ocağının kaldırılmasına kadar sürdürülen, besteleri, bestecileriyle, sağ ayak yürüyüşüyle başlayan görkemli korosu ve topluluğuyla heyecan verici coşkulu bir üsluba sahip olan tür mehter müziğidir.

Askeri müzik türü içinde yer almasına rağmen, Avrupa müziğini etkileyerek’alla turca’stilinin doğmasına yol açan müzik türü mehter müziğidir.

Fatih Sultan Mehmet’in İstanbul’u alması ile beraber Osmanlı devletinin beylik düzeyinden imparatorluk kurumsallaşmasına girdiği kabul edilmektedir.

Fatih döneminde oluşmaya başlayan saray atölyeleri ile gelişecek olan klasik dönem üslubunun destekleyicilerini ve tüketicilerini başta devşirme kökenli yöneticiler oluşturmuştur.

‘Hat’sözcüğü Arapçada çizgi demektir.

Güzel yazı yazma sanatına hat sanatı denir. Bu sanatı yapanlara ise hattat adı verilir.

Bir el yazmasında anlatılan bilgileri veya hikâyeleri betimleyen küçük boyuttaki resimlere minyatür adı verilir. Minyatürlerin konusu kitap içinde yazılanlardan kaynaklanır.

Minyatürler iki boyutlu resimlerdir. Üçüncü boyut ve hacim minyatürlerde gösterilmez.

Minyatürlerde önemli olan kurgunun resimdeki gerçekçiliği değil konunun ayrıntılı bir gözlemle aktarılmasıdır.

Matrakçı Nasuh, 16. yy nakkaşlarından biridir.

Farabi insan için en yüksek erdemin bilgi olduğunu düşünmüştür.

Günlük duygularla ve olaylarla nasıl baş edilmesi gerektiğini anlatan kişiler, stoiklerdir.

Ali Kuşçu, astronomi ve matematik bilginidir. Fatih medresesinin programlarını düzenlemiş ve dersler vermiştir.

Molla Cami, İranlı büyük bir şair ve mutasavvıftır.

Fatih Sultan Mehmet’in şiir yazarken kullandığı mahlas (takma isim) Avni’dir.

Padişahlar tarafından yaptırılan camilere selatin cami adı verilir.

Medreseler, Fatih Sultan Mehmet Külliyesindeki en önemli yapılardır.

Klasik dönem Osmanlı sanatının oluşumuna katkıda bulunan en önemli iki etken kurumlar ve banilerdir.

Mimar Sinan, Kanuni Sultan Süleyman döneminde Hassa Mimarbaşılığa getirilmiştir. Mimar Sinan, devletin politik gücünü ve imparatorluğun yüceliğini anıtsal yapılarda ve büyük külliyelerde somutlaştırmıştır.

16. Yüzyıldaki minyatürlü el yazmalarının ana konusunu padişahın yaptıkları ve savaşları oluşturmuştur.

Menazil-i Sefer-i Irakeyn adlı el yazması Matrakçı Nasuh tarafından resmedilmiştir. Bu eser Kanuni’nin Bağdat seferini ve oradan Tebriz üzerinden dönüşünü anlatır.

Divan edebiyatında padişahın çocuklarının doğumu, sünneti, kızlarının kız kardeşlerinin evlenmesi gibi nedenlerle düzenlenen halka açık eğlencelerin anlatıldığı manzum eserlere surname adı verilir.

III. Murat döneminde sumameyi Seyyid Lokman yazmıştır. Nakkaş Osman ve ekibi ise minyatürleri yapmışlardır.

Mimar Sinan yaratıcılık gücü ve geleneksel mimari birikimiyle imparatorluğun politik gücünü, yeni ve görkemli örneklerle eserlerine yansıtmıştır.

Şairlerin yaşadıkları kenti, iyi ve kötü taraflarıyla anlattıkları kitaplara şehrengiz edebiyatı adı verilir.

Evsaf-ı İstanbul kitabı Latifi'ye aittir. Bu kitap İstanbul’un mahallelerini, gezi yerlerini, günlük yaşamdan kesitleri, önemli yapıları anlatmıştır.

Divan edebiyatında kullanılan teşbih sanatı benzetme anlamına gelir.

Divan edebiyatında, bilindik bir olayı edebi ve estetik olarak açıklama ve anlam verme hüsn-i ta’lil sanatını ifade eder.

16. yüzyılda kahvehaneler ve meyhaneler IV. Murat tarafından yasaklanmıştır.

Cihannüma adlı eser Katip Çelebi ye aittir. Osmanlı dünyasının önemli bilginlerinden biridir.

Fransa Sefaretnamesi, Yirmi Sekiz Mehmet Çelebi’ye aittir. Bu eser elçinin Paris teki on yıllık görev süresiyle ilgili gözlemlerini anlatır.

‘Yine bir gülnihal’isimli eser Hammamizade İsmail Dede Efendi’ye aittir. Dede Efendi, Klasik Türk Müziğinin gelişimini yönlendiren isimlerden biridir.

Katip Çelebi, İbn-i Haldun’un devlet anlayışı görüşünü benimsemiştir.