Metafizik

FELSEFE Ders Notları 2
FELSEFE
Metafizik

Metafizik: Felsefenin varlığı, varlığın ilk ilkelerini ve nedenlerini konu alan en genel dalıdır.

Thales, Pythagoras, Parmenides, Herakleitos ve Demokritos gibi ilk filozoflar, felsefeleriyle bir görünüş - gerçeklik ayrımı yaparak neyin gerçekten var olduğunu araştırmışlardır.

Platon tarihin ilk ve en büyük metafizik sistemini inşa etmiştir.

Metafiziği "ilk felsefe" olarak niteleyen filozof Aristoteles'tir. Varlığa ilişkin araştırmalarıyla metafiziğin sonraki gelişimini büyük ölçüde belirlediği gibi, metafiziğe yönelik tepkilerin bir anlamda kaynağında da bulunan Aristoteles aynı zamanda bu alanın ilk ve en temel eserini kaleme almıştır.

Comte metafiziğe karşı çıkan pozitivizmin kurucusudur.

Comte’a göre, metafizik imkansızdır. Comte pozitivizmi kuran düşünürdür. İnsan zihninin ve uygarlık tarihinin üç evreden geçerek ilerlediğini öne sürmüştür. Bu evreler dini, metafizik ve pozitif evre'lerdir. Dini evrede insanlar doğal olayları doğaüstü güçlerle açıklarlar. Metafizik evrede insalar doğal olayları, özlerle ve gözlemlenemeyen güçlerle açıklama yoluna giderler. Dinin kalıntısı olan metafizik onda ilerlemenin önündeki bir engel olarak görülür.

Kant’a göre, metafizik alanla, yani duyuların ötesinde kalan alanla ilgili bilgimiz olamaz.

Kant metafiziği genel metafizik ve özel metafizik olarak ikiye ayırmış, genel metafiziği rasyonel teoloji, rasyonel psikoloji ve rasyonel kozmoloji olarak üç bölümde toplamıştır. Kant, Newton fiziğini felsefi olarak temellendirmiştir. Ona göre insan, sadece algıladığı şeyleri, onun ifadesiyle fenomenleri bilebilir.

Metafizik alanla ilgili soruların toplandığı temel başlıklar şunlardır:
  • Tanrı ile ilgili sorular
  • Ruh ile ilgili sorular
  • Evrenin başı-sonu veya maddenin yapısı ile ilgili sorular.
Antinomi: Biri tez, diğeri antitez olacak şekilde birbiriyle tutarsızlık ilişkisi içinde bulunan iki önermeden meydana gelen önerme çiftidir.

Heidegger’e göre, biz insanlar “var olanların varlıklarına şaşırıp hayret etmiyoruz, varlık olgusunu göz ardı ediyoruz."

Sartre'a göre, “Şu bahçe, şu şehir ve benim kendim, her şey veridir. Bunun farkına vardığında insana bulantı gelir ve her şey havada uçmaya başlar.”

Ontoloji; Varlığı varlık olmak bakımından inceleyen ve üç bölümden oluşan metafiziğin birinci bölü­müdür. Ontolojideki "to on" var olan, teolojideki "theos" Tanrı, kozmolojideki "kosmos" evren ve arkeolojideki "arkhe" bilgi bakımından ilk olan demektir.

Töz: Var olmak için kendisinden başka hiçbir şeye ihtiyaç duymayan varlıktır.

Töz Metafiziği; Varlığın, var olana indirgendiği ve varlığı anlamının, yorumlamanın veya sınıflandırma­nın anahtarının töz kavramı olduğunu savunan düşüncedir. Töz metafiziğinin temel kavramları töz ve özdür. Töz, bireysel, kendinden varlıktır; öz ise bir şeyi, o şey yapan özelliktir.

Modern Töz Metafiziği: On yedinci yüzyıldan itibaren Descartes, Hobbes ve Locke gibi filozoflar tarafın­dan getirilmiştir. Modern Töz Metafiziği, 17.Yüzyıl bilimine dayanır,süreç felsefesi 19.Yüzyıl anlayışına dayanır.

Teoloji: Tanrı Bilim anlamına gelir. Yani o, Tanrı'yı ele alan, Tanrı'yla ilgili olan disiplin anlamını taşır.

Tikeller: Beş duyu yoluyla algılanabilen somut varlıklardır.

Tümeller: Tikellerin sahip oldukları özellik ya da niteliklerdir. Soyut varlıklardır.

Ontolojik Realizm: Sadece tümellerin gerçek olduğunu, bireysel/duyusal varlıkların onlardan pay ala­rak var olabildiklerini savunan Platon’un görüşüdür.

Platoncu Realizm tümellere yüklenen ayrı varoluş nedeniyle radikal realizm olarak da adlandırılır.

Ilımlı Realizm: Öz ya da tümellerin ayrı bir varoluşa sahip olmayıp bireysel varlıklara veya duyusal tözlere ilişkin olduklarını öne süren Aristoteles’in görüşüdür.

Nominalizm: Tümellerin gerçek bir varoluşa sahip olmadıklarını, yalnızca ağızdan çıkan bir ses olup sadece dilde var olabileceklerini savunan görüştür.

Monizm: Tek bir tözün var olduğunu savunan öğretidir. İki türü vardır; materyalizm ve idealizm.

Materyalizm: Var olan yegâne gerçekliğin madde olduğunu, madde ve maddenin değişimleri dışında hiçbir şeyin var olmadığını savunan görüştür.

Mekanik materyalizmin en önemli temsilcisi Thomas Hobbes, diyalektik materyalizmin temsilcileri ise Karl Marks ve Friedrich Engels’tir.

Determinizm: Evrende her şeyin belirlenmiş olduğunu, dolayısıyla rastlantıya yer bulunmadığını savu­nan görüştür.

İdealizm: Zihnin yegâne gerçeklik olduğunu, fiziki dünyanın bağımsız bir gerçekliği olmayıp, zihinsel veya manevi olanın bir görünüşü olduğunu savunan varlık görüşüdür.

Öznel idealizm: Gerçekten var olanın bireysel zihin olduğunu savunan görüştür. Temsilcisi Berkeley.

Nesnel idealizm: Gerçekten var olanın bireysel zihinlerin üstünde ve ötesindeki evrensel bir akıl oldu­ğunu savunan görüştür. Temsilcisi Hegel’dir.

Düalizm: Birbirinden bağımsız, birbirine indirgenemeyen ruh ve beden gibi iki öğenin var olduğunu kabul eden görüştür. Temsilcisi Descartes.

Modern töz metafiziğinin iki önemli görüşü:
İdealizmin dine, Materyalizmin ise bilime daha yakın olduğudur.

Fenomenalizm: Maddi ya da fiziki nesneleri duyu verileriyle özdeşleştiren görüş, varlığından kesinlikle emin olabileceğimiz şeyin fenomenler olduğunu ileri süren görüştür.

Süreç (oluş) Felsefesi: Doğanın sürekli değişen olay dizilerinden meydana geldiğini, gerçekliğin teme­linde, tözün değil de sürecin, yani belli bir doğrultusu olan bir değişmenin bulunduğunu savunan görüştür. Önemli temsilcileri Bergson ve VVhitehead’tir.

Bergson’a göre sürekli bir oluş, değişme ve gelişme içerisindeki gerçekliği anlamanın tek yöntemi sezgidir.

Varoluş felsefesi: Varlığın ancak varlığı ele alan, varlık sorusunu sorabilen yegâne varlık olarak insan­dan hareketle ortaya konabileceğini savunan görüştür. Önemli temsilcileri Heidegger ve Sartre’dir.

Heidegger’in insan varlığı için kullandığı terim Dasein’dir.

J.P.Sartre, eseri olan Varlık ve Hiçlikte varlığı, Kendinde Varlık ve Kendisi için Varlık olmak üzere ikiye ayırır.

Teolojik metafizik: Evrenin varlığını veya varlığın kaynağını Tanrı ile açıklayan görüştür.

Teizm: Evrenin ilk nedeninin Tanrı olduğunu savunan görüştür.

Ateizm: Evreni yaratan ve onun varlığını devam ettiren, özü itibariyle aşkın Tanrı inancına karşı bir tepki olarak doğmuş olan tutum yada yaklaşımlardır.

Panteizm: Tanrı ve evrenin bir ve aynı olduğunu öne süren düşüncedir. En önemli temsilcisi Baruch Spinoza’dır.

Metafiziksel Kozmoloji: Evrenin maddi bileşenleri ile ondaki düzen olgusuna bir açıklama getirmeye çalışan, evrende bir amaçlılık bulunup bulunmadığı konusunda bir karara varmaya uğraşan düşüncedir.

Teleoloji: Evreni bir amaca göre açıklamadır.

Hilomorfizm: Canlı maddecilik anlamındadır.

Mekanizm: Dünyayı bir makine gibi ele alıp açıklamadır.

Determinizm: Doğada ortaya çıkan olayların değişmez yasalara bağlı olduğunu; evrende olup biten her şeyin bir nedensellik bağlantısı içinde gerçekleştiğini savunan yaklaşımdır.

Nedensellik konusunu ilk ele alan filozof Aristoteles’tir.

Endeterminizm: Dünyadaki her şeyin bir nedenin sonucu olmadığını öne süren yaklaşımdır.

Varlığı varlık olmak bakımından araştırıp, neyin gerçekten var olduğunu belirlemeye çalışan metafi­ziğin kullandığı ayrım görünüş-gerçeklik ayrımıdır.