Herakleitos

FELSEFE Ders Notları
İlkçağ Felsefesi
Herakleitos
Efesli Heraklitos (M.Ö.535? - 475). Anadolu'da Efes'de yaşayan Sokrates öncesi (Pre-Socratic) filozof. Efes'in yerlisi olduğu ve babasının adının Bloson olduğu gibi detaylar dışında hayatı hakkında pek az şey bilinmektedir. Batı felsefe tarihinde dinamik bir felsefi sistem ortaya koyan ilk kişidir.Herakleitos , felsefe tarihinde düşünceleri ile hayatını birleştirmeyi başarmış üç düşünürden biridir. Öğretici bir tarzda yazmayı reddetmiştir.Herakleitos'a "ağlayan filozof" da denmektedir. Çünkü kendisi varlık ülkesine gitmeye çalışan bir insanın hüznü ile düşünmüş ve yazmıştır.

Herakleitos'un Bilgi Anlayışı
Herakleitos'un en çok önem verdiği şey bilgeliktir. Ama bu aynı zamanda geleneksel Yunan düşüncesidir. Bilgeliğin her şeyden üstün olduğunu ifade ediyor. Ona göre bilgece olan şey saf ateştir. Biz ruhumuzda bulundurduğumuz ateş oranında bilgeyiz. Ruhu kuru olan daha bilge, ruhu ıslak olan ise daha az bilgedir. Herakleitos bilgeliği şöyle ifade ediyor:
"Ölçülü olmak en büyük erdemdir. Bilgelik doğaya kulak vererek hakikati söylemek ve doğru olanı yapmaktır."
"Bilgelik tektir; her şeyi her şeyle yöneten düşünceyi bilmektir."
"Beni değil, logos'u işiterek her şeyin bir olduğunu kabul etmek bilgeliktir."
Herakleitos'un felsefi görüşleri birtakım fragmanlarından ortaya konulabilir.bu düşünceler üç bölüme ayrılabilir. Bilgi ve Felsefe anlayışı, Ahlak ve Yaşama anlayışı, Evren ve Doğa anlayışı. Herakleitos'un evrende hüküm süren tanrısal yasa ile insanların bu yasa karşısındaki durumlarına ilişkin değerlendirmelerini özetle şunlardır ;
Evrensel tanrısal logosu anlamayan insanlar hayvanlar gibi yaşamaktadırlar. Buda bedensel tutkulara aşırı şekilde bağlı olmalarından kaynaklanmaktadırlar.
Bilim yaparkende felsefedede objektif olunmalıdır.
Düşünme gücü bütün insanlarda ortaktır. Herkes anlayabilir ama insanlar kendi akıl güçlerini köreltmektedirler. Bunun temel sebebi de tembellikleridir.
İnsanlar logosu anlamadıkları gibi çevrelerinde olup biten  olaylarıda anlamamaktadırlar. Kör gibidirler ve olaylardan ibret çıkaramamaktadırlar.
Herakleitos'un Bilgi Eleştirisi
Heraleitos'un Pythagoras ve Ksenophanes'e yönelik bu eleştirileri onun bilgi anlayışına ilişkin önemli ipuçları vermektedir. Ksenophanes ile birlikte Yunan dünyasına doğa felsefesinin yanı sıra bilgi felsefeside girmiş ve bir  bilgi eleştirisi geleneği başlamıştır. Ksenophanes'i "çok şey görmekle bilge olunmaz" sözleriyle eleştirir.
Bilginin Kaynakları
Duyular / Otoriteler / Algılama yada tanımlama / İçe Yönelme (Akli Etkinlikler)
Evren ve Ruh Anlayışı
Ona göre tüm evren ateşten var olmuştur ve bir süre sonra yine ateşe dönecektir. Evrenin var oluşu ve yok oluşu olayı periyodik olarak sonsuz kere yinelenecektir. Evren, belirli dönemlerde var olan ve yine belirli bir dönemde yok olan bir olgudur.
Herakleitos'ta yeni olan taraf; evrenin birden bire bir oluş ve yok oluş olgusu olarak görülmesidir. Milet okuluna göre evren özü somut olan bir şeyden; sudan ya da havadan yapılmıştır, her şeyin özünde bu maddeler bulunur. Heraklit ise ateşi ana madde yapmakla, varlıkların özde bir madde değil, bir olgu olduğuna dikkat çekmiştir.
Herakleitos'a göre "ben" (psykhe) ile "varlık" iç içedir. İnsan psykhe'sinin iki yönü vardır.Birincisi varlıkla belli bir anlamda bağ kuran yön olan aisthesis dir. Aisthesis kendisini duyu organlarıyla belli eder ve evrenden belli duyu verileri edinir. İkincisi ise noesis yönüdür.
Herakleitos'a göre her şey logostur. Logos'un bir kısmıda psykhe'dedir. Logos küçük bir psykhe'dir.
Herakleitos felsefesinin temelinde kozmos büyük bir kitaba benzetilmektedir. Kozmostaki tek yasa logostur. Kozmosi ilahi yasanın hüküm sürdüğü alandır.Ana Maddesi ateştir.Ateş logosla özdeştir. Ateş hem ana madde hemde değişmenin kendisidir. Evrendeki her şey zıt unların bir araya gelmesiyle oluşmuştur. Değişimler ise yine zıt unsurların değişimiyle oluşmaktadır.
Ahlak Anlayışı
Herakleitos iki tür insanın varlığını ayırdetmektedir: Logos'u kavrayamayan ve kavrayabilen insanlar. Logos'u kavrama bu kavrayışa uygun yaşamayı gerektirir.Evrenin yasası olan Logos'u bilmek aklın ödevidir. Logos'u tanıyıp anlayan kimse bu akıl yasasını kendi eylemine de ölçü olarak alacaktır.
Herakleitos'un amacı insanları Logos'a uygun davranmaya sevketmektir. En üstün amaç bilgelik ve doğruyu bulmak, doğruya uygun yaşamaktır. Mutluluk hakikati bilerek, ona uygun yaşayarak elde edilir. Mutluluk bedensel hazlardan kaynaklanmaz. Tutkulara karşı mücadele etmek ve ölçülü olmak gerekir. Tutkulara karşı mücadele etmenin zor olduğunu ancak arzu edilen şeyin bedelini ruhun ödediğini söyler.
İnsanlar yasaya uygun davranmalıdır:
"Halk yasayı kentin surlarını savunur gibi mücadele ederek korumalıdır."